26به نظر مى‌رسد شيوۀ حكومت و رفتار حاكمان مكه به‌گونه‌اى بوده كه زمينۀ چنين حضور فعالى را فراهم مى‌كرده است. در آن زمان، حكومت به دست شُرفا و سادات بوده كه گر چه سنّى بوده‌اند، اما گرايش و ميلى به تشيع داشته‌اند.
* * *
اشاره به اين نكته لازم است كه منبع اين نوشته، عمدتاً جلد پنجم كتاب «طبقات اعلام الشيعه» نوشتۀ علاّمۀ بزرگوار شيخ آقا بزرگ تهرانى است كه در قرن چهاردهم هجرى مى‌زيسته است. آن بزرگ مرد، بيشتر آگاهى‌هاى خود را از نسخه‌هاى خطى به دست آورده و اين نشان مى‌دهد اطلاعات وى، پر بها و منحصر به فرد است؛ زيرا دسترسى وسيع به كتابهاى خطى در زمان ما، آنگونه كه براى او به هنگام تدوين كتاب عظيم «الذريعه. . .» فراهم بود، ميسور نيست.
آرى، اگر توفيق نگاه دوباره و همه جانبه به كتابهاى خطى، براى فرد يا گروهى، در مقياس وسيع پيش آيد و همۀ اطلاعات جانبىِ آن‌ها؛ از قبيل: كاتب‌ها، سفارش دهنده‌ها، زمان شروع و پايان و نيز مكان تأليف و نسخه بردارى، همچنين بلاغ‌ها، اِنهاءها، اجازه‌ها، تملّك‌ها و. . . از آن‌ها استخراج و به رايانه داده شود، مى‌توان اميدوار بود كه گوشه‌هايى تاريك از تاريخ ما روشن و بسيارى از علماى ما شناخته شوند.
البته شيخ آقا بزرگ تهرانى، در كتاب «طبقات اعلام الشيعه» در صدد فراهم آوردن زندگى‌نامۀ دانشمندان شيعه، به‌طور عام بوده است، نه با رويكرد حضور آنان در مكۀ مكرمه.
به يقين، اگر وى با اين ديدگاه قلم مى‌زد يا به اين موضوع توجّه ويژه داشت، آگاهى‌هاى بيشترى فراهم مى‌آورد و در اختيار ما مى‌گذاشت.
اكنون ما، در اين نوشتار، 74 تن از عالمان و دانشمندان شيعى را، كه در سدۀ يازدهم هجرى در مكه مى‌زيسته‌اند، معرفى مى‌كنيم و آنگاه گزارشى از 30 كتاب شيعى، كه در آن قرن در مكه تأليف يا استنساخ شده‌اند، مى‌آوريم و سپس نگاهى كوتاه خواهيم داشت به دانشمندان و كتابهاى شيعى در مدينۀ منوره در قرن يازدهم. گفتنى است در آن دوره تأليف، نسخه‌بردارى، و خريد و فروش كتب شيعه در مكه رواج داشته و از آن‌جا به شهرهاى ديگر شيعه نشين هم برده مى‌شده است.
نكتۀ قابل توجه دربارۀ علماى شيعه در مكّۀ مكرّمه اين است كه از هر دو جريان اخبارى