59
نقد نظريۀ بعض بزرگان
با توجه به مطالب پيش‌گفته، پاسخ از ادلۀ بعضى از بزرگان، كه خواسته‌اند اين ذيل را از حضرت سيدالشهدا عليه السلام بدانند، معلوم مى‌شود ايشان در شرح دعاى عرفه نوشته‌اند:
«قسمت نخست دعاى شريف عرفه را همه نقل كرده‌اند، اما بخش پايانىِ آن را برخى مانند علامۀ مجلسى نقل نكرده است. از اين‌رو، بعضى احتمال داده‌اند كه از امام حسين عليه السلام نباشد، ليكن قرائن و شواهدى بر صدور آن از سالار شهيدان گواهى مى‌دهد.
در بررسى اسناد روايات، آنچه اصل است و موضوعيت دارد، صدور آن از امام معصوم است؛ يعنى يك حديث‌پژوه بايد اطمينان يابد كه محتواى مورد نظرِ وى، از معصوم صادر شده است. اين اطمينان گاهى از راه وثاقت و اصالت و صداقتِ راوى به‌دست مى‌آيد، گاهى از راهِ بلندىِ محتوا و اتقانِ متن و گاهى نيز از راه شواهد و قرائن منفصل و متصل. از اين رو، بررسى سندى احاديث از آن جهت مورد توجه قرار مى‌گيرد كه راهى براى حصول اين اطمينان است و به اصطلاح موضوعيت ندارد، بلكه داراى طريقيت است.»
البته با اين قسمت از سخنان ايشان موافقيم كه راه منحصر در بحث سند نيست، اما بايد پرسيد كه آيا هر محتواى بلند و متن متقنى، از امام معصوم صادر شده است؟ ! اين همان چيزى است كه پيشتر هم اشاره كرديم كه شناخت سبك و سياق كلام به ما كمك شايانى مى‌كند.
ايشان در ادامه قرائنى ذكر مى‌كنند:
* قرينۀ نخست اين است كه سيد بن طاووس، كه از بزرگان اماميه است، آن را در كتاب قيّم «اقبال الأعمال» نقل كرده و در نقل او هيچ خدشه‌اى نيست. گرچه بر اثر شهود نسيان برخى از نسخه نويسان در برخى نسخ دست‌نويس اقبال، ذيل دعاى عرفه نيامده، ليكن استاد بزرگوار، مرحوم علاّمه شعرانى نوشته‌اند:
«در كتابخانۀ آستان قدس رضوى، به نسخه‌اى قديمى و معتبر از اقبال الأعمال برخوردم كه ذيل دعا در آن آمده است.» 1در پاسخ بايد گفت: اتفاقاً تمام خدشه در همين نقل است كه: آيا سيد چنين چيزى نقل كرده يا نه.