14كنند. چون او هفت مرتبه رفت و برگشت، حاجيان نيز هفت مرتبه سعى مى‌كنند.
اين مسأله براى آن عده كه در خصوص حقوق زن و مقام او در اسلام تحقيق مى‌كنند، قابل توجه است كه بدانند ملاك و معيار ارزش در اسلام، تقوا و پاكى انسانى است. به‌طورى كه عمل يك زن پاك (با اينكه نه امام است و نه پيامبر) اساس و اصل تشريع حكمى از احكام جهانى اسلام مى‌گردد. بنابراين، آنچه مهم است عشق الهى و محو جمال او شدن است و درِ اين توفيق به روى همگان باز است. به قول عمان سامانى:
همرهى به عقل صاحب شرع را
از ديدگاه محيى‌الدين، انسان با هر چيزى كه روبرو مى‌شود و به نحوى از انحاء، با آن ارتباط برقرار مى‌كند، بايد به جنبۀ كمالى آن چيز توجّه كند و از كمال خاص آن بهرمند شود؛ مثلاً اگر با جماد يا نبات يا حيوان سر و كار دارد، در مزاياى وجودى آن غور كرده، مشتركات خود را با آن دريابد و از اين جهان مشترك استفادۀ لازم را ببرد.
وى به صفات جمادى صفا و مروه اشاره كرده، مى‌گويد: حاجى‌كه ميان صفا و مروه سعى مى‌كند، متوجّه باشد كه صفا و مروه هر دو جامدند و بيت خدا نيز از چند تكّه سنگ جامد تشكيل شده است. جماد به جهت جامد بودنش، هيچ اراده و اختيارى ندارد و فقط در مسيرى كه خداى براى آن در نظر گرفته است، حركت مى‌كند و تنها موجودى است كه در مسير عبادى خود بدون هيچ خواهش ارادى يا غريزى ثابت مى‌باشد. با اينكه نبات و حيوان نيز اراده ندارند امّا چون غريزه دارند از اين رو نوعى خواستن و ميل در آنها وجود دارد كه در جماد نيست. بنابر اين عبوديتِ جماد خالص است. 2پس انسان بايد به اين جهت جماد توجّه كرده و در حال سعى ميان صفا و مروه تلاش كند كه عبوديتش را خالص گرداند و از هرگونه خودخواهى و زياده‌خواهى پرهيز كند. اگر انسان بتواند اين صفت جمادى را در خود تقويت كند، بندگى او كامل‌تر مى‌شود؛ زيرا تقويت چنين جهتى در انسان، ارادى است. از اين‌رو، خيلى‌ها نمى‌توانند به