36و گشادگى روزى و رفع نيازمندى و فقر، به آثار منفى ترك حج نيز اشاره شده و صراحتاً بيان مى‌كند كه اگر كسى با داشتن توان مالى و استطاعت، اين فريضۀ عظيم را ترك كند، بايد از عواقب اين گناه و تهى‌دستى هراسان باشد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در خطبۀ الغدير فرمود:
«مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ فَمَا وَرَدَهُ أَهْلُ بَيْتٍ إِلاَّ اسْتَغْنَوْا وَ لاٰ تَخَلَّفُوا عَنْهُ إِلاَّ افْتَقَرُوا» . 1
«اى مردم، براى حج رهسپار بيت اللّٰه شويد؛ زيرا هيچ خاندانى بر آن وارد نشدند مگر آنكه بى‌نياز گشتند و تخلّف ننمودند مگر آنكه فقير و تهى‌دست شدند.»
از قول امام صادق و امام كاظم عليهما السلام نيز در روايتى آمده است:
«الْحَاجُّ لاٰ يُمْلِقُ أَبَداً قُلْتُ وَ مَا اْلإِمْلاٰقُ؟ قَالَ: اْلإِفْلاٰسُ، ثُمَّ قَالَ: وَ لاٰ تَقْتُلُوا أَوْلاٰدَكُمْ مِنْ إِمْلاٰقٍ» . 2حج‌گزار هرگز تهى‌دست و ورشكسته نگردد.
بدين ترتيب حج افزون بر آثار معنوى، از پاداش دنيوى و نعمت‌هاى مادّى نيز برخوردار است و بى‌نيازى و استغنا و بركت و سلامت همراه مى‌آورد.
تجارت ضمن عبادت
در سفر حج به كسب و تجارت اجازه داده شده و چنانكه اشاره كرديم فلسفۀ آن بالا بردن توان مالى حج‌گزاران و در نتيجه تقويت عموم مسلمانان از رهگذر اين كنگرۀ جهانى است و تجارت و كسب در سفر حج خود عاملى است در برگزارى اين فريضۀ جهانشمول و تأمين معاش گروهى از زائران كه اگر كسب و تجارت نكنند، قادر به تأمين هزينۀ سفر خود نيستند. از اين رو، رخصت داده شده كه زائران از سود تجارت و داد و ستد و امثال آن در چهارچوب شرع و به تناسب شؤون بهره گيرند تا بدين وسيله استطاعت مالى و توان افراد بالا رفته و اجتماع حج فزونى گيرد.
معاوية بن عمار مى‌گويد: از امام صادق پرسيدم كسى كه به قصد تجارت رهسپار مكه مى‌شود يا شتران خود را كرايه مى‌دهد، حج او ناقص است يا تمام؟ حضرت در پاسخ فرمود: حج او تمام است؛
(عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام الرَّجُلُ يَخْرُجُ فِي تِجَارَةٍ إِلَى مَكَّةَ أَوْ يَكُونُ لَهُ إِبِلٌ فَيُكْرِيهَا حَجَّتُهُ نَاقِصَةٌ أَمْ تَامَّةٌ قَالَ لاٰ بَلْ حَجَّتُهُ تَامَّةٌ) . 3
محمد بن سنان مى‌گويد: امام على