44
احكام و فرمانهاى حج در زمان ايلخانان
رسول جعفريان
ايلخانان مغول و كاروان حج
با گذشت چندين سال از سقوط بغداد كه در سال 656 رخ داد، هنوز مسألۀ كاروان حج، تأمين امنيت آن و فرستادن محمل عراقى لاينحل مانده بود. مغولان كه در آن زمان بر آيين بودايى و شَمَنى بودند، كمترين انگيزه‌اى براى دنبال كردن اين مسأله و حل آن نداشتند؛ به عكس، دربارۀ ارغون‌خان نقل شده كه زمانى با اغواى يهوديان بر آن شده بود تا كعبه را از ميان بردارد. از سوى ديگر، مماليك مصر نيز جاى خالى بغداد عصر عباسى را در حرمين پر كرده و در رقابت با زيديان يمن، براى تسلط بر حرمين سخت فعال شدند.
در اين سوى، مردم مسلمان عراقِ عرب و عجم، در انتظار باز شدن راه حج و حمايت دولت بودند. بدون حمايت دولت، چه كسى مى‌توانست با دو اهرمِ زر و زور، قبايل ميان راه را آرام كند و اجازۀ سفر به كاروان عراق را بدهد؟ طبعاً رفتن به اين سفر ناممكن بود. دستگاه مغول، به دليل آن كه به اسلام اعتقادى نداشت، حساسيتى هم نسبت به اين مسأله نشان نمى‌داد.
در مقابل، تشكيلات ادارى و وزارتى مغول‌كه در اختيار مسلمانان به‌ويژه ايرانيان بود، مصمم بود تا اين مشكل را حل كند.
چهرۀ مهم ايرانى اين دوران، عطاملك جوينى، 1حاكم‌عراق بود كه پس از درگذشت هولاكو در سال 664، كوشيد تا از جانشين وى اباقاخان، فرمانى در اين‌باره بگيرد.