10
حج در كتاب خداوند (2)
محمد علوى مقدم
. . . وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً. . .
«مقام ابراهيم را جايگاه نماز قرار دهيد» .
بنا به روايتى كه از حضرت صادق عليه السلام، نقل شده، «مقام ابراهيم» همان نقطه‌اى است كه در مسجدالحرام به اين نام معروف شده است؛ « لِأنَّ مَقامَ اِبْراهِيم اِذا اطلق لا يفهم منه الاّ المقام المعروف، الّذى هو فى المسجد الحرام» . 1
در مورد مقام ابراهيم، اقوال ديگرى هم هست: 2ابوالفتوح رازى گفته است: 3برخى از قرّاء، فعل «اتّخِذوا» را به صيغۀ ماضى خوانده‌اند ليكن بيشتر آنان، به كسر و به صيغۀ امرى قرائت كرده‌اند.
ابن‌عربى گفته است: مقام ابراهيم، جايى است كه ابراهيم خداى خود را در آن‌جا خوانده و «مصلّىٰ» جايگاه و موضع دُعاست و برخى هم، معناى اختصاصى مصلّى را در نظر گرفته و آن را، نمازگاهِ اختصاصى دانسته‌اند. 4و ظاهراً چنين استنباط مى‌شود كه امر، در اين جا بر وجوب دلالت مى‌كند. 5ابوالبقاء عكبرى نوشته است: «مِن» در «مِن مَقام» براى تبعيض است؛ يعنى «اِتَّخِذُوا بعض مقام ابراهيمَ مصلّىً» و جايز است كه به معناى «فى» باشد. ليكن اخفش آن را زايد دانسته و مصلى را اسم مكان شمرده و افزوده است كه: مى‌توان مصدر دانست و در اين