70افتادن محل تيرها، خانه سازى مردم آغاز شود. 1بصره هم همين وضعيت را داشت، زيرا نخستين بنا، مسجد جامع بود. 2پس از آن مانند كوفه بناها آغاز گرديد. 3شهر فسطاط به دست عمرو بن عاص در سال 20 يا 21 ه. ق. (641 - 642) ساخته شد. 4ابتدا مسجد جامع كه مشهور به جامع عتيق و جامع عمرو بن عاص است بنا گرديد آنگاه قبايل عرب در اطراف آن بنا سازى را آغاز كردند. 5پيشتر گذشت كه شرايط جغرافيايى و زيستى مدينۀ منوره تقريباً آن را به صورت يك مستطيل در آورده بود. در واقع نظام سازى شهر به گونه‌اى انجام شده بود كه لزوماً مسجد در ميان قرار گيرد تا پيوند مسلمانان با رسول خدا - ص - در مسجد كه مقرّ آن حضرت بود، به راحتى برقرار باشد.
نظام دهندگان به شهر بصره هم بر اساس نظام موجود در مدينه كار كردند. گفته شده كه مدينه هم شكل مستطيل داشته است، 6اين در حالى است كه عمده شهرهاى اسلام به شكل دايره ساخته شده است. 7اينها اَشكالى است كه ناشى از وجود مسجد در وسط شهر است، درست همانطور كه در مدينه چنين بوده است.
اگر در بيان وجوه تشابه از مسأله «نظام سازى شهرى» به «نظام بندى قبايلى» برويم خواهيم ديد كه تأثيرات چندى در تنظيم ساكنان شهر در هر منطقه وجود داشته كه ناشى از تنظيمات قبايلى شهر مدينه در زمان رسول خدا - ص - بوده است. از آن جمله شيوۀ عمل سعد بن ابى وقاص در جريان فرود قبايل در شهر كوفه است آن گونه ارتباط خويشى ميان قبايل ساكن در يك منطقه را كاملاً رعايت كرد. 8اين نظمى بود كه در مباحث پيش نسبت به شهر مدينه ملاحظه كرديم.
در شهر فسطاط دو شيوه را در اسكان قبايل در محلات دنبال كرد كه هر دو مانند همان نظام قبايلى ساكن در مدينه است؛ چرا كه در فسطاط هم، اسكان قبايل خويشاوند در محلۀ واحد است، همچون محلۀ مهره، محلۀ تجيب، محلۀ لخم، محله غافق، محلۀ مذحج، محلۀ سبأ و جز آن. 9آغاز اين تأثير گذارى مربوط به اولين گروهى است كه همراه عمرو بن عاص مصر را فتح كردند. در آن زمان عمر، چهار هزار نفر را كه همه از قبيله عك بودند تحت اختيار عمرو گذاشت. 10اين همان تنظيمى است كه ما از آن با عنوان «نظام بندى عشايرى» ياد كرديم. در فسطاط نظام بندى