39و بالأخره آيا مسجد تنعيم كه ميقات است، مكان اصلى مسجد تنعيم مكان فعلى بوده و فقط گسترش پيدا كرده و يا مسجد تنعيم جاى ديگرى بوده است؟ اين پرسشها و پرسشهاى ديگرى همانند اينها رابطۀ مستقيم دارد با موضوع شناسى فقه كه نقد و بررسى آنها مقاله‌اى مستقل مى‌طلبد.
3 - گرچه در آغاز به حسب ظاهر، در مدلول برخى از اين روايات با برخى ديگر، تعارض و تناقض ديده مى‌شود ليكن با دقّت بيشتر روشن و معلوم مى‌شود كه تعارضى وجود ندارد به اين جهت كه: اختلاف «تعداد» در روايات، ناشى از اختلاف «جهات» است. در اينجا به برخى از آنها اشاره مى‌شود:
الف - پيامبر - ص - به لحاظ راههايى كه در آن زمان محل عبور و مرور اقوام و گروهها بوده، پنج مورد را به عنوان ميقات تعيين كرده است و آن احاديث در مقام بيان انحصار و تحديد از جهات ديگر نبوده و به عبارت ديگر در زمان پيامبر - ص - بطور غالب عبور و مرور از اين پنج نقطه بوده است. از اين رو اين جاها به عنوان ميقات بيان مى‌گردد پس ميان احاديثى كه مواقيت را پنج مورد بيان كرده با احاديث ديگر اختلافى نيست.
ب - رواياتى كه مواقيت را براى كسانى كه بيرون از مواقيت ساكنند، پنج مورد بيان كرده‌اند از آن جهت است كه در مقام بيان مواقيت براى افرادى بوده‌اند كه از خارج مكه به آنجا مى‌روند.
ج - گاهى ميقاتهاى عمره و حج واجب بيان مى‌گردد و گاهى ميقاتهاى اعم از حج و عمرۀ واجب، بطور مثال: «فخ» ميقات هست ليكن نه براى حج و عمرۀ واجب بلكه فقط براى كودكان كه حج و عمره بر آنها واجب نيست.
د - و سرانجام ممكن است جمع برخى از روايات به اين باشد كه بعضى از ميقاتها بعنوان فرد افضل بيان شود مانند رواياتى كه تنعيم، جعرانه و حديبيه را از مواقيت شمرده‌اند؛ زيرا از غير آنها نيز احرام جايز است.
با دقت در روايات ممكن است راههاى ديگرى نيز جهت جمع ميان روايات گوناگون باشد.
شمار مواقيت از نگاه فقها
كلمات فقها همانند روايات، در بيان «تعداد مواقيت» يكسان نيست، زيرا اقوال فقها