38روايت ديگرى نيز به اين مضمون رسيده است كه از نظر سند و دلالت تمام است. ¹برخى از فقها در مقابل اين نظر فرموده‌اند: احرام در غير ميقات باطل است گرچه نذر شده باشد. ابن ادريس از اين گروه است. وى گويد:

«سخن روشن‌تر كه مقتضاى ادله و اصول مذهب شيعه است، اين است كه احرام بجز از ميقات منعقد نمى‌گردد؛ چه مورد نذر واقع گردد و يا مورد نذر نباشد، زيرا نذر احرام از غير ميقات خلاف آن چيزى است كه از جانب شارع تشريع شده است.» ²سپس اين قول را به سيد مرتضى، ابن عقيل و شيخ طوسى نسبت مى‌دهد.

جمع‌بندى

مستفاد از روايات اين است كه شمار ميقاتها بطور اجمال عبارتند از:

1 - مسجد شجره 2 - جحفه 3 - يلملم 4 - قرن‌المنازل 5 - عقيق 6 - محاذات مواقيت 7 - ادنى‌الحل 8 - محل سكونت 9 - مكه 10 - فخ 11 - مسجد تنعيم 12 - جعرانه 13 - حديبيه 14 - مكانى كه با نذر بايد از آنجا احرام بسته شود.

اين موارد، از آنچه كه برخى از فقها فرموده‌اند بيشتر است و مباحث زيادى دربارۀ اين مواقيت قابل طرح و بررسى است از جمله:

1 - چرا جعرانه، مسجد تنعيم و حديبيه جداگانه از مواقيت به شمار آمده‌اند، با اين كه بيان «ادنى‌الحل» ما را از آنها بى‌نياز مى‌كرد؟ در پاسخ اين پرسش بايد گفت: ادنى‌الحل دربر گيرندۀ اين سه هست ليكن برخى از فقها احتمال خصوصيت و موضوعيت براى اين مكانها داده‌اند و مطلق ادنى‌الحل را كافى ندانسته‌اند گرچه بسيارى از فقها احرام از ادنى‌الحل را كافى شمرده‌اند و احرام از اين سه مكان را حمل بر افضل و استحباب كرده‌اند.

2 - از جمله مباحثى كه دربارۀ موضوع شناسى فقه درخور تحقيق و بررسى است، تعيين محدوده و مساحت اين مواقيت است؛ بطور مثال آيا مكه كه ميقات حاجى است، شامل تمامى آن قسمتهايى است كه امروز صدق مكه مى‌كند يا فقط مكۀ قديم مراد است؟ و آيا شجره كه ميقات اهالى مدينه است فقط مسجد را شامل است يا اين كه شجره نام منطقه است؛ همانند «مسجد سليمان» در ايران.

و آيا محاذات كه ميقات است، حد و مقدار آن چقدر است؟ در هر فاصله‌اى محاذات صدق مى‌كند يا نه و آيا محاذات در فضا نيز صادق است يا خير؟