52به تاريخ داشته باشند، شنيده‌اند كه مكه و مدينه جزء عربستان سعودى است. و مذهب سعوديان، وهابى است. اما سعوديان كيستند و وهابى چيست؟ جزء مذهب‌هاى اسلامى است و يا خود مذهبى ابداع شده است؟ پاسخ مى‌دهند به ما چه مربوط است. چرا بايد اين چيزها را بدانيم.
ما آنچه در كتاب مناسك نوشته شده و يا آنچه روحانى كاروان بگويد انجام مى‌دهيم و برمى‌گرديم، ما مى‌خواهيم حاجى بشويم و برگرديم.
دانستن تاريخ مكه و مدينه به چه كار مى‌آيد؟ عربستان سعودى چه نوع حكومتى داشته باشد و چگونه اداره شود به ما چه؟ شايد اين پاسخ‌ها تا حدى درست باشد، اما حج چنان كه مى‌دانيم عبادت است، جهاد است، ركنى از اركان اسلام است. مجاهد در ميدان جهاد بايد از همه سو مواظب حمله دشمن باشد و بنيانگذار ركن، بايد تا آنجا كه مى‌تواند پايه را استوار سازد.
حج، عبادتى واجب است و در هر عبادت بايد مراقب بود كه با محظورى بر خورد نكند، چه اگر چنين برخوردى پيش آيد، تكليف دشوار خواهد شد. اما متأسفانه كمتر سالى است كه دشوارى‌هايى براى حاجيان پيش نيايد. گاهى هم ممكن است كار از مرحلۀ دشوارى بالاتر رود و با فاجعه‌اى دلخراش پايان يابد چنان كه نمونه‌هايى از آن را در عمر خود ديديم.