7
مقدمه
كنار كعبه، بهترين مكان براى راز و نياز با خدا است؛ زيرا عظمت اين مكان به‌گونه‌اى است كه هيچ مسجدى با آن هم‌تراز نيست. خداوند براى اين مسجد ويژگى‌هايى قرار داده كه براى هيچ مسجدى قرار نداده است و ايجاب مى‌كند كه از اين فرصت استفادۀ كافى برده شود.
كسى كه به حج مى‌رود، دعوت شده و ميهمان خداوند است ويا به عبارت بهتر، حج پذيرش عملى دعوت خداست؛ چه اينكه پس از اتمام بناى كعبه، خدا به حضرت ابراهيم امر نمود تا مردم را به حج دعوت كند. پس مردم به ضيافت خدا مى‌روند و ميزبان، خداست (زارعى، ص 25، 1376)؛ از اين رو، حج بر همۀ آنان‌كه استطاعت مالى و بدنى مى‌يابند، واجب شده است. نكتۀ حايز اهميت در اينجا آن است كه عمده ارزش‌ها، هنجارها و اخلاق اجتماعى كه در جوامع امروزى، به‌ويژه كشورهاى اسلامى قابل مشاهده است، مورد تأييد و محترم از جانب آموزه‌هاى مذهبى و يا اساساً برخاسته از وجدان عمومى و مترتب بر امور انسانى، دينى و مثبت است.
در جوامع گوناگون، گروه‌ها، نهادها و متولّيانى از سوى جامعه عهده دار حفظ و اشاعۀ آداب، عادات، سنت‌ها، هنجارها و ارزش‌هاى فرهنگى هستند كه ابتدا با جامعه پذيرى فرد در نهاد خانواده آغاز شده و سپس با طى نمودن ساير مراحل اجتماعى شدن در جامعه تا پايان عمر ادامه مى‌يابد.
اما نهاد دين، به عنوان يكى از مؤثرترين نهادها، بواسطۀ كاركرد آن در حفظ نظم و همبستگى موجود و يا تغيير آن به حالت بر گشت جامعه، داراى شيوه‌هاى خاصى است. گفتنى است كه در هر يك از اديان، جايگاه‌هاى مقدسى وجود دارد كه پيروان آن اديان بر طبق تقليدها و راه و رسم مشخص در مناسبت‌هاى مختلف به‌سوى اين جايگاه‌ها روى مى‌آورند. به عنوان نمونه اديان يهوديت و مسيحيت، بيت‌المقدس و آثار و مشاهد پيرامون آن را مركز اصيل معنوى خود مى‌دانند. در دين اسلام، با بهره گيرى از برخى شيوه‌ها، زمينه‌هاى فراگيرى و درونى سازى ارزش‌هاى انسانى و الهى در افراد فراهم آورده مى‌شود؛ به گونه‌اى كه به نظر مى‌رسد از تأثير وضريب نفوذ بالايى برخوردار است؛ يكى از مهم‌ترين اين روش‌ها، مراسم حج است. نظام فقهى حج يك نظام تكامل يافته است كه انديشه‌اى تكامل يافته و مستقل بر آن حكومت مى‌كند؛ زيرا آنگونه كه بعداً اشاره مى‌گردد، اين انديشه فراتر از روابط افراد، گروه‌ها و ملت هاست (دانش / ضيقه، ص4،1380).