31گفت: اى محمد، برخيز و براى نمازت وضو بگير. پس جبرئيل امين شيوۀ ساختن وضو را به حضرت آموزش داد. او صورت و دست ها را تا مرفق شست، سر و پاها را تا كعبين مسح كرد، آن‌گاه رفتن به سجده و ركوع را تعليم داد. . .» ¹

جلال الدين سيوطى (از علماى اهل سنت) در اين باره اين‌گونه نقل مى كند: «بيهقى و ابونعيم از عروة بن زبير نقل كرده ا ند: هنگامى كه جبرئيل امين در آغاز بعثت بر نبى گرامى (ص) نازل شد، چشمه‌اى از آب جارى ساخت، آن‌گاه وضو گرفت و در اين حال پيامبر به او مى نگريست. پس او صورت و دست هاى خود را تا مرفق شست. سر و پاهاى خود را تا كعبين مسح كرد. سپس پيامبر (ص) همانند جبرئيل امين وضو گرفت و به تعليم او، دو ركعت نماز خواند.» ²

با اختلاف كمى كه در اين دو نقل وجود دارد، ولى هر دو نقل در نفى شستن پاها متفق ا ند و اين بيان‌گر آن است كه نخستين وضوى گرفته شده به وسيلۀ پيامبر (ص) به آموزش جبرئيل، مسح پاها بوده است. از اين رو، برخى از فقهاى اهل سنت هم در مقام وظيفه بودن شستن پاها به ترديد افتاده و با تكيه بر شواهد تاريخى، روش وضو گرفتن پيامبر در اولين مرتبه را مستند اين سخن قرار داده ا ند. با توجه به آنچه گذشت و روايات فراوانى كه در چگونگى انجام وضوى تشريع شده در صدر اسلام وارد گرديده، پرسش هايى از اين دست مطرح مى شود كه:

- اختلاف در انجام وضو از چه زمانى آغاز شد؟

- اختلاف كنندگان چه كسانى بوده اند؟

- سرچشمه اين اختلاف چه چيزى بوده است؟ ! و. . .

آغاز اختلاف

با نگاهى به روايات و تاريخ اسلام، در مى يابيم كه تا دوران حكومت خليفۀ سوّم اختلاف چندانى در چگونگى انجام وضو وجود نداشته و به صورت رسمى اختلاف در روش وضو گرفتن در زمان وى آغاز شده و تا به امروز ميان مسلمين باقى مانده است. دليل بر اين گفته را در برخى از گزارش هاى تاريخى به وضوح مى توان ديد:

1. صاحب كنزالعمال از ابن مالك دمشقى نقل مى كند كه گفت: «براى ما نقل شده، همانا عثمان بن عفان در عصر خلافت خود دربارۀ وضو، اختلاف نمود.» ³

2. مسلم با ذكر سند از حمران نقل كرده است: «من براى عثمان آب وضو آوردم، پس او وضو گرفت و گفت: عده اى از مردم احاديثى را از پيامبرخدا (ص) نقل مى كنند كه من نمى د انم، آگاه