41 * ب) سنت

روايات وارده در اين باب چندين دسته است؛ از جمله:

الف) از امام (ع) در مورد مردى سؤال ميشود كه خود استطاعت مالى ندارد و با زاد و راحله و پول برادران دينياش حج ميگزارد، آيا چنين حجى، از حَجَّۀ الاسلام مجزى است يا نه؟ حضرت مى‌فرمايد:

«بَلْ هِى حَجَّةٌ تَامَّة» ؛ آرى، چنين حجى كامل است. ¹

تقرير دلالت:

سند روايت صحيحه است و اما دلالت، صريح است بر مجزى بودن حجِّ با استطاعت بذلى از حجت الاسلام. بنابراين، دلالت اين دسته از روايات بر مدعا تمام است.

اشكال:

برخى از فقها؛ مانند مرحوم آيت الله حكيم اشكال كرده و گفتهاند: روايت دلالت دارد بر اِجزاء حجّ بذلى از حجت الاسلام، نه بر وجوب حج به بذل زاد و راحله؛ زيرا اِجزاء از حَجَّة الاسلام؛ اعم است از وجوب، و مدّعَى وجوب حج است به بذل زاد و راحله. ²

پاسخ:

از ظاهر روايت فهميده مى‌شود كه حج بذلى از آن جهت مجزى از حَجَّة الاسلام است كه تمام شرايط آن را دارد كه از جمله شرايط، عبارت است از وجوب، چون اگر وجوب نباشد، اِجزاء لغو خواهد بود.

ب) رواياتى كه دلالت دارد بر تحقّق استطاعت، با بذل زاد. اين دسته روايات نيز فراواناند؛ از جملۀ آنها است صحيحۀ محمد بن مسلم كه گويد:

«قُلْتُ لأَبِى جَعْفَرٍ (ع) : . . . فَإِنْ عُرِضَ عَلَيهِ الْحَجُّ فَاسْتَحْيا؟ قَالَ: هُوَ مِمَّنْ يسْتَطِيعُ الْحَجَّ وَ لِمَ يسْتَحْيى، وَ لَوْ عَلَى حِمَارٍ أَجْدَعَ أَبْتَرَ؟ ! قَالَ: فَإِنْ كَانَ يسْتَطِيعُ أَنْ يمْشِى بَعْضاً وَ يرْكَبَ بَعْضاً فَلْيفْعَل» . ³

«. . . محمد بن مسلم گويد: از امام باقر (ع) پرسيدم: اگر به شخصى پيشنهاد حج شود و او خجالت بكشد، حكمش چيست؟ حضرت فرمودند: اين شخص مستطيع است، چرا خجالت بكشد! بايد حج را انجام دهد، هر