43جايگاه اصلى و فعلى قرار مى‌دادند؟ !
اينكه مردم در گذشته، پيرامون خانه و مقام مى‌گشتند و شما امروز ميان اين دو مى‌گرديد، لازمۀ اين دو نوع گشتن، يكسان بودن دو اندازه نيست؛ زيرا گشتن دور خانه و مقام در گذشته حدّ معينى ندارد كه تا آخر مسجد هم جا دارد. پس اين نتيجه را نمى‌دهد كه
«وَ الْحَدُّ قَبْلَ الْيَوْمِ وَ الْيَوْمَ وَاحِدٌ قَدْرَ مَا بَيْنَ الْمَقَامِ وَ بَيْنَ الْبَيْتِ» ؛ مگر با ضميمۀ جمله بعدى كه مى‌فرمايد:
«وَ الْحَدُّ قَبْلَ الْيَوْمِ وَ الْيَوْمَ وَاحِدٌ» . بنابراين، جمله اولى از اثبات اندازۀ گذشته اجنبى است!
جمله:
«فَمَن جَازه فليس بطائف» در واقع نوعى انكار امرى حسّى است، وانگهى چه ربطى به جملات گذشته دارد؛ زيرا اگر هم حد طوافِ صحيح بين خانه و مقام باشد، قابل انكار نيست كه لااقل طواف است، با آنكه خود اين جمله «طواف نكرده» با عبارت ديگر: «كان طائفاً لغير البيت» در آخر آمده و اين خود انكار عملى است حسى، چگونه كسى مقام را داخل در طوافش كند دور خانه نگشته است؟ ! نهايت آنكه دور هر دوى خانه و مقام گشته و اين خود اشكالى ديگر در روايت است.
با صرف نظر از همۀ ايرادات و تناقضات، چيزى كه مى‌توان فهميد فقط اين است كه: اگر در تمامى دورهاى طواف از پشت مقام ابراهيم بگردى، يعنى بيش از بيست وشش ذراع و نصف در همۀ دورها از خانه دور باشى طوافت باطل است. ما از اين روايت نمى‌فهميم كه مثلاً اگر فرد طواف كننده به اندازۀ يك وجب از اين مقدار دورتر رود آن دور باطل است.
پاسخ به اشكالات دلالت روايت
حق اين است كه هيچ يك از اشكالات مذكور وارد نيست:
پاسخ به اشكال اول: اين فرض كه جايگاه مقام ابراهيم در زمان حضرت رسول (ص) كنار بيت بوده و پس از آن به جايگاه كنونى تغيير داده شده، مخالفتى با آيۀ 1نماز پشت مقام ابراهيم ندارد.