55از يك طرف و تحصيل نمودن مقصود اصليكه گشودن راه مكه بود، از طرف ديگر، وى را وادار نمود شرايط قريش را براى صلح بپذيرد.
در حين فتح مكه نيز وى تمام سعى خود را به كار برد تا آن مرحل خطير نيز بدون جنگ و با حد اقلّ خشونت به پايان برسد و با عفو وگذشت از دشمنان ديرين صحنه‌هايى در حافظ تاريخ ثبت نمود كه جهان نظير آنرا به ياد ندارد. وى دو بار عمره را در ايام فتح انجام داد؛ يك بار به محض ورود به مكه و بار ديگر هنگام بازگشت از جِعرانه، ولى در آن هنگام كه هنوز اهالى مكه از «شوك» شكست و سقوط شهر بيرون نيامده بودند و پيكار شرك و توحيد، تعصب جاهلى و تمايل به اسلام در باطن مردم هنوز جارى بود، وى حضور خود را در مراسم حج آن سال مناسب نديد و اين به لحاظ وضعيت ناسازگار و جوّ پر تنش حاكم بود و به جهت فاصله‌اى كه اين وضع با فضاى مطلوب داشت.
وى مى‌خواست با تعليم عملى آداب و احكام حج، صحنه‌اى زيبا بيافريندكه از لوث مظاهر شرك و مراسم جاهلى و دنياپرستى، كدورتهاى بين فاتح و مفتوح عارى بوده و نمودارى ملموس و گيرا از ايمان به يكتا پرستى، خداجويى و ذكر خدا، همراه با برادرى، برابرى، همدلى، آشتى، نيكى، امنيت وآرامش همگانى به معرض نمايش بگذاردكه دور از هرگونه شهوت‌رانى، دروغگويى، دشنام، جدال و ستيزه جويى و دورى از هر نوع خشونت و تعدّى، حتى نسبت به جانوران و گياهان و حشرات حرم باشد.
چنين فضايى، نه چند هفته بعد از فتح مكه ميسر بود و نه در جوّ پُر تنش سال نهم كه با حضور مشركان عرب در حج، سور برائت براى آنان قرائت شد و ضمن اعلام ممنوعيت ورود آنها به حرم از سال آينده، زنگ اعلان جهاد نيز عليه كاف مشركان (بهاستثناى عده‌ايكه هنوز پيمانى معتبر با مسلمين داشتند) نواخته شد. به علاوه، چنانكه در سفر بازگشت از تبوك آشكار شده بود، پيامبر (ص) حتى از ناحيۀ عده‌اى از «اصحاب» نيز براى جان خود ايمن نبود. شركت حضرت در مراسم حج سال نهم، با افزودن خطرات ناشى از حضور مشركان، فضاى حج را بهحالت «امنيتى» در مى‌آورد كه با ديدگاه و هدف پيامبر (ص) سازگار نبود.
فتح مكه، پيروزى در حنين، تسليم شدن طائف و ديگر وقايع سال نهم و دهم باعث شد فضاى جديدى به سرعت در شبه جزيرۀ عرب پديد آيد. تبوك آخرين غزوۀ پيامبر (ص) بود. عقب نشينى روميان در برابر لشكر اسلام در تبوك 1از يك سو و ابلاغ سورۀ برائت به مشركان عرب از سوى ديگر، سران قبايل را وادار ساخت دسته دسته راهى مدينه شده، اسلام را بپذيرند. با فراهم شدن فضاى مناسب و آرام براى آموزش