16ترديدى نيست كه جامعه بشرى به هنگام بروز اختلافات و تعدّيات احتياج به چنين ملجأ و مرجع بين المللى دارد كه از يك سو متعلق به گروه و طايفه و دولت خاصى نباشد و از سوى ديگر مورد احترام همگان باشد؛ چنين پناه‌گاهى در هيچ نقطۀ جهان براى هيچ ملتى و قبيله‌اى با چنين اوصاف وجود ندارد.
وقتى كعبه پناه‌گاه همۀ مردم است (الناس) ، پس نبايد پناه‌گاه گروهى خاص گردد و براى عدۀ ديگر شكنجه‌گاه و براى دستۀ ديگر قتل‌گاه شود.
فصل پنجم: ويژگى حج از جهت زمان
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ . 95
حج، از جمله اعمالى است كه بايد در ماه‌هاى معين انجام پذيرد و به طورى كه اين ماه‌هاى معين در آيۀ حج مطرح شده است؛ مثل اين كه حج در همين ماه‌هاى معين است. ماه‌هاى: شوال و ذى‌قعده و چند روز از ذى‌حجه از ماه‌هاى حرام هستند كه در اسلام محترم و داراى احكام ويژه‌اند.
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الأَْرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ . 96
حج، علاوه بر اين كه مانند صوم در ماه معين انجام مى‌گيرد، اما فرقى كه با صوم دارد، اين است كه ماه‌هاى حج از ماه‌هاى حرام است كه پيش خداوند محترم است؛ به علاوه، قضاى روزۀ ماه مبارك رمضان در ماه‌هاى ديگر سال، قابل جبران است، اما حج چنين نيست و بايد در همان وقت مشخص انجام پذيرد؛ از اين رو، در آيۀ فوق، «اشهر معلومات» حمل بر «الحج» شد با آن‌كه حج خود اشهر معلومات نيست، بلكه اعمال حج در ماه‌هاى معينى انجام مى‌پذيرد.
به علاوه، از ظاهر آيۀ ديگر استفاده مى‌شود كه يكى از حكمت‌هاى وجود ماه، با آن همه اهميتى كه دارد، براى بيان اوقات و زمان حج ذكر شده است.
يَسْئَلُونَكَ عَنِ الأَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ 97
روشن است كه سؤال از حقيقت ماه و قمر نيست، بلكه سؤال از هلال ماه است كه حكمت و فايدۀ آن چيست؟ چنان كه از پاسخ اين مطلب به خوبى فهميده مى‌شود؛ زيراكه جمله: «
قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ » جواب از حقيقت ماه نيست، بلكه اشاره به حكمت و آثار هلال ماه دارد، كه اين مضمون در آيات ديگر هم تكرار شده است.98
مؤيد ديگر، شأن نزولى است كه از معاذ بن جبل نقل شده، كه خدمت پيامبر عرض كرد: مكرر از ما سؤال مى‌شود كه اين هلال ماه چيست كه به تدريج به صورت بدر كامل در مى‌آيد و باز به حالت اول بر مى‌گردد و مانند خورشيد يك حالت ندارد.99
پس، از اين آيه مباركه و نظاير آن برداشت مى‌شود كه ماه يك تقويم طبيعى براى تمام افراد بشر؛ اعم از باسواد و بى‌سواد است كه مى‌توانند از اين تقويم استفاده نموده و بر اساس آن نظام زندگى را استوار سازند، اما نكتۀ قابل توجه در اين آيۀ مباركه اين است كه جملۀ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ ) شامل همه وظائف دينى و غير دينى مى‌شود، اما براى نشان دادن اهميت حج مجدداً آن‌را به تنهايى ذكر نمود تا ارتباط تنگاتنگ حج با دگرگونى ماه را برساند و ماه‌هاى حج از راه هلال قمر به دست آيد، چون كه حج را به هيچ وجه نمى‌شود در ماه‌هاى ديگر انجام داد. از اين رو، در دنبالۀ آيۀ مباركه، انجام اعمال حج در غير موسم خود را تشبيه كرده به انسانى كه بخواهد از نقبى كه پشت خانه‌اش زده، وارد منزلش شود و از راه اصلى