10آنگاه كه اصناف خلايق از گرداگرد جهان جمع ميشوند و هر يك به زبانى متفاوت خدا را مى‌خوانند و با عبارات طولانى و بلند دعا مى‌كنند، صحنۀ قيامت تداعى ميشود.
هر يك از مردمان به كارى مشغول و در انديشۀ خود است. نيم نگاهى هم به پدر و مادر يا دوست و فرزند و برادر نمى‌كند و بر همين قياس است وقوف به مشعر.
قربانى:
حاجى بايد در قربانگاه محبوبترين چيز خويش را در راه محبوبِ مطلق قربانى كند و آن اشاره به اين است كه نفس حيوانى خويش را فداى نفس روحانى و الهى نمايد؛ بهگونه‌اى كه گويا از پوستۀ جسم خود بيرون رفته، مجرد شده و خود را از آن وا رهانيده و نفس مجرد خدايى شده است و باطنش از همۀ اين وابستگيها پاك و خالص گرديده است.
رمى جمرات:
در رمى جمرات، زائر خود را براى قيامت آماده ميكند. آنگاه كه شياطين آرزوها و شهوت‌هاى باطل و. . . و صفات زشت را از خود دور مى‌كند تا نفسش پاك گردد و آماده مى شود براى صعود و عروج به عالم عقول و رسيدن به درجات عالى و ورود به بهشت جاودان و باقى و حيات مَرضى.
تحليل نساء، بعد طواف نساء:
حرام شدن برخى امور بر مُحرم، در حال احرام، در سنت و شريعت، اشاره به آن است كه آدمى تا آنگاه كه خدا را با صفات كمال و نشانه‌هاى جلال نشناسد و نبوّت و معاد را درك نكند، حق ندارد بر امور دنيايى روى آورد و هرگاه خدا و پيامبر و معاد را شناخت، ميتواند و مجاز است به تهيۀ ضروريات و امور منزل و جامعه بپردازد، مگر امر نكاح و آميزش با زنان.
چون انسانها ناگزير از تدبير زندگى و منزلاند، با شرايطى كه دينِ حق بيان داشته؛ يعنى با انجام طواف نساء، جايز مى شود كه به امر نكاح نيز بپردازند.
سرّ ديگر:
ممكن است طواف نساء اشاره به اين باشد كه: چون حاجى هنگام احرام، با اقدام بر طاعات و عبادات، توجه به حق مى‌كند، پس توجه و التفات به محسوسات هيولايى و لذّتهاى دنيوى حرام ميگردد و چون از حج و عمره فارغ گشت، به مرتبه‌اى مى‌رسد كه مى‌تواند هر دو؛ دنيا و آخرت را مراعات كند؛ هم جانب عقل را و هم جانب حس را و به هر دو جانب توجه كند؛ زيرا دراين هنگام، پرداختن به يكى، او را از پرداختن به ديگرى باز نمى‌دارد، جز آميزش جنسيكه - قبل از طواف نساء - وقت مناسب آن فرا نرسيده است؛ چون امورشهوانى بيش از بقيۀ محسوسات، نفس را از عالم معقول به عالم محسوس مى‌كشاند. پس لازم است بعد از تذكيه با اعمال حج و عمره، مجدداً نفس را با انجام طواف نساء تذكيه كند و درواقع طواف نساء «ايماء و اشاره به اين است كه آنگاه كه نفس را با اعمال حج تزكيه كرد، نفس توان ضبط و حفظ هر دو جانب عقل و حس را پيدا كرده و با طواف» نساء به مرتبه‌اى مى‌رسد كه مى‌تواند عهده دار امر نكاح هم بشود.62
پى‌نوشت‌ها:
1. از جمله نوشته‌هايى كه به اسرار عبادت پرداختهاند، عبارتاند از:
* اسرار الأحكام، آقا نجفى (متوفاى 1331ق.)
t * اسرار البسمله، محمد مهدى تنكابنى
t * اسرارالحجّ، احمد نراقى (متوفاى1245ق.)
t * اسرار حج، سيد كاظم رشتى (متوفاى 1259ق.)
t * اسرار الحج، ابن ابى جمهور رحائى
t * بهار اسرار حكم، ملا هادى سبزوارى (متوفاى 1212ق.)
t * اسرار الزكات و الصوم و الحج، عبدالوحيد استر آبادى
* اسرار الصلاة، جمال الدين حلى841 * اسرار الصلاة، ميرزا جواد ملكى (متوفاى 1344ق.)
t * اسرار الصلاة، حضرت امام خمينى