23انسان‌ها دو دسته مى‌شوند: «محبّين» و «مطرودين» ؛ تلبيه اشاره به اين است كه انسان در قيامت با محبّين محشور گردد.

به هر تقدير، سر احرام همان است كه امام سجاد عليه السلام در حديث شبلى فرمود: «فَحِينَ أَحْرَمْتَ نَوَيْتَ أَنَّكَ حَرَّمْتَ عَلَى نَفْسِكَ كُلَّ مُحَرَّمٍ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لَا قَالَ فَحِينَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَيْتَ أَنَّكَ قَدْ حَلَلْتَ كُلَّ عَقْدٍ لِغَيْرِ اللَّهِ قَالَ لاَ قَالَ لَهُ عليه السلام مَا تَنَظَّفْتَ وَ لاَ أَحْرَمْتَ» ¹و همين مضمون در كلمات امام صادق عليه السلام هم ذكر شده است: «وَ أَحْرِمْ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يَمْنَعُكَ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ يَحْجُبُكَ عَنْ طَاعَتِهِ» . ²به تعبير ديگر اولين مقام حج، «تخليه» است. يعنى زدودن دل از گناهان و از ماديات و در نهايت از غير خدا. اما بعد از تخليه مقام «تحليه» و نيز «تجليه» قرار دارد. بنابراين، حج تكليف الهى است كه داراى هر دو مقام سلبى و ايجابى يا تخليه و تجليه است. لذا حج جزو تكاليفى است كه به تنهايى مى‌تواند دستگيرى انسان كند و او را تا مقام بيت اللّٰه حقيقى بالا برد؛ يعنى داراى مقام جامعيت است.

اسرار طواف

بعد از آن كه انسان به حرم وارد شد و به مقام امن الهى داخل گشت، نخست بايد عظمت بيت را شهود و رؤيت كند و از خانه به صاحب خانه متذكّر گردد و رزقى را كه شامل او شده قدر بداند و بداند كه در زمرۀ وافدين و «آمّين البيت الحرام» در آمده است. نخستين عمل حج بعد از دخول حرم، طواف است.

طواف را آدابى است: ³* نخستين ادب طواف آن است كه با آبى مبارك غسل كند و بعد از غسل دست به دعا برداشته، از خدا بخواهد مستمع و شنوندۀ نداى حق گردد. مطيع فرمان او باشد. بدنش را از عذاب دور نگه‌دارد و توفيقاتش را شامل حال او گرداند و با اين طهارت، به طهارت باطن نايل آيد و سپس جهت طواف داخل حرم رود.

* ادب ديگر طواف آن است كه، از حجر الأسود آغاز و به آن پايان ببرد و نيز بايد استعلام حجر انجام دهد و اگر نمى‌تواند آن را مس كند. سرّ استعلام، مصافحه با خدا است.

آن‌كه با خدا مصافحه كند، اعتماد به غير او نكند. امام سجاد عليه السلام در اين باره فرمود: