62مى‌كند؟» به قلم دكتر محمد مهدى ركنى يزدى (شماره 83)
آقاى دكتر فرقانى با استشهاد به عباراتى از ذيل دعا، در صدد اثبات وحدت وجود بر مى‌آيند. نويسنده بعد از نقل كلام علاّمۀ مجلسى، كه مى‌فرمايد «اين ذيل ناسازگار با سياق ادعيه معصومين و موافق مذاق صوفيان است» مى‌نويسد: «منظور از مذاق صوفيان، انديشۀ وحدت وجود است كه بدان شهره‌اند و عباراتى كه در اين بخش از دعا موافق آن انديشه به نظر مى‌رسد، چنين است:
«كَيْفَ يُسْتَدَلُّ عَلَيْكَ بِمَا هُوَ فِي وُجُودِهِ مُفْتَقِرٌ إِلَيْكَ أَ يَكُونُ لِغَيْرِكَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَيْسَ لَكَ حَتَّى يَكُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَكَ» .
اين عبارت چند مطلب را بيان مى‌كند:
1. استدلال از طريق غير خدا بر وجود خدا نادرست است.
2. همه موجودات در وجود خود فقيرند.
3. وجود موجودات ديگر، غيرخدا نيز ظهور دارد (اصل پذيرش وجود موجودات غيرخدا)
4. خداى تعالى واجد هر ظهورى است كه ديگر وجودات دارند.
ما معتقديم كه محتواى اين بخش از دعا نه‌تنها با سياق ادعيۀ معصومين ناسازگار نيست بلكه علاوه بر وجود عباراتى مشابه آن، در ادعيه و سخنان آن حضرات، با آيات قرآن كريم نيز سازگار است و ادله عقلى نيز مؤيد آن مى‌باشد و اين بخش از دعاى عرفه مى‌تواند به‌عنوان اوج بروز و بروز اوج عرفان حضرت سيدالشهدا عليه السلام به خداى‌تعالى و رابطه هستى با خدا و نحوۀ حضور خدا در هستى و كيفيت معرفت مخلوقات نسبت به خداوند مطرح شود.
آنگاه نويسنده به مطرح كردن سه تفسير از وحدت وجود مى‌پردازد كه به نظر ايشان با آموزه‌هاى دينى ناسازگار نيست. در ذيل تفسير دوم كه وحدت تشكيكى وجود باشد، مى‌گويد:
«يك تفسير از جملۀ منقول از سيدالشهدا عليه السلام با اين نظريه سازگار است. آن تفسير اين است كه آيا غير تو ظهورى دارد كه تو [به آن اندازه] نداشته باشى؛ يعنى هر مقدار از ظهور كه در غير تو باشد، تو بيش از آن را واجدى. اين معنى براى غيرخدا نيز ظهورى را