71آمده، توصيف دقيقى ارائه كرد. آنچه اين بوده «السنيور ديلافيدا» در سال‌هاى اخير نوشت، در حاشيۀ يك كتاب عربى موجود در كتابخانه واتيكان، به شماره 217 كشف شد، اين پرتغالى در آخرين روز حزيران، از رابغ به سوى مكه حركت كرد. او مى‌گويد: مردم از اينجا برهنه به سوى مكه مى‌روند، اشاره‌اش طبيعتاً به پوشش احرام است.
در همان زمان، يك مردم آلمانى نيز كه «هانس وايلد» ناميده مى‌شد، براى زيارت حج به مكه رفت. ترك‌ها او را در مجارستان آن روز به اسارت گرفتند و به مكه آوردند. او تا سال 1611م به آلمان بازگردانده شد. در سال‌هاى اندكى پس از آن، جوانى بندقى كه «ماركو دى لومباردو» ناميده مى‌شد اسير گشت.
او از درياى سفيد به همراه عمومى كاپيتانش عبور مى‌كرد. پس از مصر به همراه ابن سيده به مكه فرستاده شد و او پس از چند سال چيزهاى جالبى از سفرش را منتشر ساخت، مبشر «يوجين روجر»50 در آنچه در نهايت باقى ماند، به استثناى دولت پرتغال، تحقيقا در دوره‌هاى بعدى به ويژه در قرون سه‌گانه متأخر، شاهد تغييرات عميقى به نفع دولت‌هاى غربى بوده است. برخلاف پرتغال در عبور جهانگردان منتسب به هر يك از كشورهاى بريتانيا، هلند، اطريش و سوئد و. . . فوايدى بوده است و هر يك از آنان موظف به انجام مأموريت ويژه مشخصى بوده‌اند و تنها چيزى كه تغيير نكرده، همان تصوير شرقى زشت، در مخيله غربى‌ها بوده، كه در تعمق آن هر چه بيشتر كوشيده است.
جهانگردان غربى كه پى در پى در زمان‌هاى بعدى به سوى منطقه اسلامى آمدند تعداد فراوانى بوده‌اند و اين امر محور بحث آينده است.
پى‌نوشتها:
1 - درحدود دانش ما، «الموسوعة العتبات المقدسه» است كه مرحوم جعفرخليلى آن‌ها را مهيا كرده و بر آن اشراف داشته، و آن بهترين كار را در اين باب انجام داده است.
2 - رجوع شود به مقاله «من تاريخ رحلات الاستكشاف الغربية الى الجزيرة العربية و اغراضها