36سوى حق متوجه و دستان مردم به سوى محضر ربوبى بلند است و گردن‌ها كشيده و چشم‌ها خيره و موقف از بزرگان و نيكان و صاحبان قلوب خالى نيست؛ ازاين‌رو، بعيد نيست كه به واسطۀ آنان فيض الهى به همگان نايل شود؛ چرا كه از لطف و كرم او انتظار نمى‌رود كه تلاش همگانى را ضايع سازد و به غربت و جدايى آنان از خانواده وفرزندان رحم وشفقت نياورد. از اين رو، درروايات وارد شده‌كه ازبزرگ‌ترين گناهان آن است كه انسان در عرفات حاضر شود و گمان كند كه آمرزيده نشده است.

هنگامى كه از عرفات حركت كرد و وارد مشعر الحرام شد، به ياد داشته باشد كه خداوند پس از خروج او از حرم اجازه ورود داده، چون مشعر جزئى از حرم است و عرفات خارج حرم. با اين ورودِ دوباره، به حرم اميدوار باشد كه حجش مورد قبول واقع شده و به خدا نزديك گشته و از عذاب او ايمن و از اهل بهشت شده است.

هنگامى كه وارد منا شد و جمرات را رمى كرد، امتثال امر پروردگار و تشبّه به ابراهيم خليل عليه السلام را قصد نمايد. زمانى كه شيطان بر ابراهيم ظاهر شد تا حجش را فاسد كند و خداوند براى طرد شيطان، امر فرمود تا بر او سنگ پرتاب كند. رمى جمرات نيز در حقيقت رمى شيطان و طرد او و به خاك ماليدن بينى اوست در راه امتثال خداوند و عبادات او.

هنگامى‌كه قربانى را ذبح كرد، در واقع اشاره به اين مطلب دارد كه با انجام حج بر نفس و شيطان غلبه كرده و آن دو را هلاك نموده است، به‌همين جهت استحقاق رحمت و بخشش الهى را دارد؛ چنان‌كه در حديث وارد شده كه در برابر هر عضوى از قربانى، عضوى از پيكر انسان از آتش جهنم آزاد مى‌شود.

زائر بيت‌اللّٰه الحرام بايد بكوشد كه پس از انجام حج، اعمال و رفتارش بهتر از گذشته شود تا بدين وسيله بر اعمال و مناسكش صحّه بگذارد و نشانه‌اى بر قبول حجش باشد؛ چنان‌كه در روايات به اين مطلب اشاره شده است.