16پس، اكنون به‌طور خلاصه، به بررسى آيۀ كريمه مى‌پردازيم كه در موضوع خود، در قرآن كريم، بى‌نظير است. آيه‌اى كه به خاطر ردّ توهم آنان، مبنى بر اين كه: «سعى ميان صفا و مروه ممنوع است!» آمده است؛ زيرا خداوند پس از آن‌كه طواف خانه را در كتابش بيان كرده، از سعى ياد نكرده است، يا اين‌كه پاسخ به پرسش آنان دربارۀ حكم كنونىِ سعى است؛ زيرا سعى در دوران جاهليت از جمله اعمال حج بوده است، با اين‌كه براى دفع شبهه‌اى آمده كه براى آنان عارض شده بوده است و يا به خاطر برداشتن مشكلى است كه مسلمانان بر اثر وجود بت‌ها بر بالاى صفا و مروه، گرفتار آن شده بودند.
به نظر مى‌رسد كه آيه بايد در سه قسمت بررسى شود:
1 - إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللّٰهِ .
2 - فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوْ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا .
3 - وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللّٰهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ .
از طريق بررسى هر كدام از اين قسمت‌ها به تنهايى و با كمك آنها، معناى درستِ آيه به است مى‌آيد و مقصود آن روشن مى‌شود و در نتيجه، آنچه كه برخى از عالمان توهّم كرده‌اند، از ميان برداشته مى‌شود و همچنين، افزون بر آنچه خود آيه آن را مدنظر دارد، يك سرى امور و احكامى، بر اين معنا مترتب مى‌شود كه از هدف آيه دور است.
در اينجا كوشش شده است كه اين بررسىِ آيه، از خود آيه در طى قسمت‌هاى سه گانۀ آن، استفاده شود.
آنچه را كه از مقطع دوم و سوم مى‌توان بهره گرفت، همگى از فروع مقطع نخست و يا نتيجۀ اين مقطع است. در بررسى تمامى اين مقاطع، از اسباب نزول آيه كه فضا و شرايط را حكايت مى‌كند و نيز آنچه كه در روايت و گفتارهاى مفسّران و فقيهان آمده است، كمك گرفتيم. لذا در آغاز به بيان اسباب نزول مى‌پردازيم:
اسباب نزول
شناخت فضا و وضعيتى كه آيه در آن نازل شد، وضعيّت زندگى، پرسش‌ها و شبهاتى كه در آن زمان مطرح گرديد، سر درگمى، دشوارى و دو دلى كه به