9«روح خلوص و تعبّد در حج، بيش از ساير عبادات متجلّى است؛ زيرا راز بسيارى از عبادات بر انجام‌دهندگان آن پوشيده نيست. . . ولى پى بردن به راز مناسك حج دشوار است و اسرار بسيارى از آن ها با عقل بشرى قابل تبيين نيست؛ از اين‌رو تعبد در حج بيش از ساير دستورات دينى است چنان كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است كه هنگام لبيك گفتن، به خدا عرض كرد: خدايا! من با رقّيت و عبوديت محض لبيك مى‌گويم و مناسك حج را انجام مى‌دهم: «لَبَّيْكَ بِحَجَّةٍ حَقّاً تَعَبُّداً وَ رِقّاً» .14
تبلورى از نبوت
حضرت امير عليه السلام در وصيت خود به برپاداشتن دو ستون مهمِ دين؛ يعنى «توحيد» و «نبوت» و فروزان نگه‌داشتن اين دو مشعل الهى و دخالت‌دادن آن دو، در شؤون مختلف زندگى سفارش مى‌كند كه: «أَمَّا وَصِيَّتِي. . . أَقِيمُوا هَذَيْنِ الْعَمُودَيْنِ وَ أَوْقِدُوا هَذَيْنِ الْمِصْبَاحَيْنِ»15 بديهى است اقامۀ اين دو، به اقامۀ حج مرتبط است كه جلوات توحيد و نبوت در جاى جاى مناسك آن متجلى است، شايد از اين‌رو بود كه خود در نامه‌اى به قثم بن عباس، حاكم مكه، وى را به اقامۀ حج دعوت مى‌كند: «فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ» .16
مكان هاى مقدسى كه در آن مناسك حج انجام مى‌شود، يا به نحوى با مناسك مرتبط است، يادآور تلاش و رنج هايى است كه همۀ انبيا به ويژه انبياى ابراهيمى و وجود مقدس نبى گرامى صلى الله عليه و آله و وابستگانشان، در راه تحكيم نبوت خويش كشيده‌اند. از كوه صفا كه يادآور حضرت آدم صفى‌اللّٰه است17 تا تجديد بناى كعبه كه توسط حضرت ابراهيم خليل و اسماعيل عليهما السلام صورت گرفته؛ وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ و آماده‌سازى آن توسط اين دو بزرگوار براى طواف‌كنندگان؛ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ از حجر اسماعيل كه خانۀ او و مدفن هاجر و بسيارى از انبيا است20 تا مقام ابراهيم كه آيه‌اى از آيات الهى و اثر دو پاى مبارك فريادگر توحيد، ابراهيم خليل است و مصلاى نماز طواف؛ وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً و زمزم، كه يادآور خاطرۀ انقطاع الى‌اللّٰه هاجر و اثر فورى آن است و استجابت ادعيۀ ابراهيم خليل كه موجب عطف