15هم، كه نه شترى آنجا فربه مى‌شود و نه اسبى و نه گاوى و نه گوسفندى.
سپس به آدم عليه السلام و فرزندانش دستور داد كه به آن سو روند و بيت‌الحرام جايى براى اجتماع و سرمنزل مقصود و بارانداز آنان گرديد. ميوۀ دل در آن خانه فرود مى‌آيد در حالى كه بيابان هاى بى‌آب و گياه دور از آبادى و از درّه‌هاى پرشيب و از جزيره‌هاى پراكندۀ درياها به آنجا روى آورده‌اند.
تا به هنگام سعى و طواف شانه‌هاى خويش را حركت دهند و لاٰ اِلٰهَ اِلاّ اللّٰه گويان طواف كنند، و با موهاى پريشان و بدن هاى غبارآلود بر روى پاى خويش هروله كنان مى‌شتابند، لباس هاى شخصى خويش را به كنارى انداخته، با كوتاه نكردن موها قيافۀ خود را تغيير مى‌دهند و زيبايى هاى خود را فراموش مى‌كنند و زشت مى‌شوند. اين آزمايشى بزرگ، امتحانى شديد و آزمونى آشكار و پاكسازى مؤثرى است كه خداوند بزرگ سبب رحمت و رسيدن به بهشت قرار داده است. و اگر خداى سبحان مى‌خواست بيت‌الحرام و عبادتگاه هاى بزرگ خويش را در ميان باغ ها و جوى ها و زمين نرم و هموار با درختان بسيار و ميوه‌هاى در دسترس و بناهاى به هم پيوسته و روستاهاى نزديك و ميان گندم هاى سرخگونه و مرغزار سرسبز و زمين هاى پرگياه و بوستان و كشتزارهاى تازه و شاداب و جاده‌هاى آباد قرار مى‌داد و از پاداش آن به تناسب كمى آزمون مى‌كاست. و اگر پايه‌هاى خانۀ كعبه و سنگ هايى را كه با آن ها ساخته شده، از زمرّد سبز و ياقوت سرخ و نور و روشنايى بود، از شك و ترديدها كم مى‌كرد و تلاش شيطان را از قلب ها كنار مى‌زد و اضطراب را از مردم دور مى‌ساخت.
اما خداى بزرگ بندگانش را به انواع سختى ها آزمايش و با كوشش هاى متنوع از آنان بندگى مى‌خواهد و آنان را به انواع مكروهات مى‌آزمايد تا كبر و خودپسندى را از دل ها بيرون كنند و فروتنى و تواضع در جان هايشان جاى گيرد. همچنين بدين جهت است كه آزمايش را به عنوان درهاى گشاد، به سوى فضل و احسان خويش و وسائل آسانى براى عفو خود قرار دهد.» 1از بيانات فوق، چند نكتۀ حايز اهميت استفاده مى‌شود:
- خداوند براى آزمودن بندگان، حج را در وضعيت دشوارى قرار داد و اجر و