134 - مادّه.
عرش علم و دين؛ كه حاملين آن چهار نفر از اوّلين (نوح، ابراهيم، موسى و عيسى عليهم السلام) هستند و چهار نفر از آخرين (حضرت محمد و على و حسن و حسين عليهم السلام) .
عرش سرير نيز به محاذات عرض وحدانيت است و به همين جهت حاملينش نيز چهار نفر مى‌باشند.
عرش ملك نيز محاذى عرش علم و دين است و به‌همين خاطر حاملينش هشت نفر اند و هركدام از جهتى محاذى يك نفر هستند.
بنابراين كعبه كه به‌ازاى عرش است، بايد نزد در، در ازاىِ مقام جبرئيل باشد تا ارواح كامله را به عالم انوار عروج دهد و به ربّ خانه برساند.
مقام ابراهيم عليه السلام بايد در سمت چپ بيت و محاذى ركن شامى باشد كه اين ركن شامى از سنگ منسوب به ديار ابراهيم است؛ چرا كه مقام ابراهيم سمت چپ عرش ملك است.
چون وارد شده كه او موكّل ارزاق اولاد مؤمنين است. همانطور كه ميكائيل موكّل ارزاق است. جهتِ غذا سمت چپ است؛ چون گيرندۀ غذا را مى‌فريبد و به‌اين خاطر حضرت ابراهيم عليه السلام خليل ناميده شده كه محبت خدا در او نفوذ كرده و او در محبت خدا نفوذ كرده است؛ همانطور كه غذا در بدن نفوذ مى‌كند و در خلل و فُرَج آن داخل مى‌شود، به همين جهت ايشان صاحب سَمْتِ چپ است كه جهتِ مغربِ بيت و عرش است؛ چرا كه اگر نفوذ او در محبت خدا را درنظر بگيريم، او بايد از نفس خود و از جهانيان فانى باشد و خدا با او بشنود و با او ببيند و با او بكشد و با او راه برود. و در شأن انبياء عليهم السلام وارد شده كه: «بِهِمْ يَنْظُر اللّٰه إلى عِبٰادِهِ» كه اين مقام نتيجۀ قرب فرايض است. و اگر نفوذ محبت خدا در او را لحاظ كنيم، او محل غروب نور الهى است و خداوند سمع و بصر و دست و پايش مى‌شود، همان‌طورى كه در روايت نيز وارد شده كه: «بي يَسْمَعُ وَبي يَبْصُرُ وَ بي يَبْطُشُ وَ بي يَمْشي» كه اين مقام نتيجۀ قرب نوافل است.
اسرار وجوب حجّ
از حضرت امام محمدباقر عليه السلام در مورد علّت وجوب حج روايت شده كه فرمودند: «هنگامى كه خداوند خواست در زمين خليفه‌اى قرار دهد، فرشتگان