53
حج گزارى ايرانيان در دورۀ قاجار
(1210 - 1344ق)
رسول جعفريان
مقدمه
در فقه اسلامى، انجامِ عملِ حج براى هر مسلمان - كه توان مالى و جِسمى انجام آن را داشته باشد - يك بار در عمر واجب است.
حج، در دو بخش انجام مى‌شود:
1 - حاجى تا پيش از فرا رسيدن روز نهم ماه ذى‌حجه، در طول ماه ذى قعده و ذى حجه، بايد «عمرۀ تمتع» انجام دهد و از مكه خارج نشود تا نوبت بخش دوم اعمال برسد. 2 - از روز نهم ذى حجه؛ يعنى روز عَرَفه بخش دوّم آغاز مى‌شود؛ يعنى حاجى، عصر روز عرفه - از ظهر تا غروب - را در عرفات مى‌ماند يا به اصطلاح «وقوف» مى‌كند. بخشى از شب دهم را در مشعرالحرام توقف كرده و از صبح روز دهمِ ذى حجه كه عيد قربان است، تا روز دوازدهم، در صحراى منا مى‌ماند، يا به اصطلاح دو شب را در آنجا «بيتوته» مى‌كند. در اين سه روز، رَمْى جَمَرات و قربانى مى‌كند و سر خود را مى‌تراشد يا كوتاه مى‌كند. در اين بين يا بعد از روز دوازدهم، به مكه بر مى‌گردد و اعمال باقى ماندۀ خود را شامل طواف، نماز طواف، سعى صفا و مروه و طواف نساء تمام مى‌كند و بدين‌سان، بخش دوم نيز كه «حج تمتّع» است پايان مى‌يابد.
درست است كه انجام حج، در عمر يك مرتبه واجب مى‌شود؛ اما هر شخصى مى‌تواند حج مستحبى نيز به جا آورد كه