31ابراهيمى است.
4 - ارتباط ديگرى كه در كنگرۀ جهانى حج بايد تحقّق عينى و عملى داشته باشد، روابط متقابل مذاهب و فِرَق گوناگون اسلامى است؛ زيرا حج كانون اصلى تبادل فكرى و بهترين مركز ثقل دارالتقريب بين‌المذاهب بوده و اكنون نيز مى‌تواند باشد؛ به‌طورى كه تبادل افكار اديان اسلامى در طول تاريخ بشر و مناظره‌هاى اعتقادى، فلسفى و كلامى در زمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام در شهر مكه و مركز وحى انجام مى‌گرفت و در قرن حاضر كنگرۀ جهانى حج در ام‌القراى جهان اسلام مى‌تواند راهكارهاى مناظرۀ فكرى، علمى و فلسفى ميان علما و فلاسفه و فقهاى اسلامى را فراهم سازد تا در يك جدال احسن و مناظرۀ نيكو به احسن قول و سرانجام شايسته و نيك در عمل بيانجامد.
* حج كانون وحدت مسلمين براى تشكيل امت واحده
قرآن كريم در فلسفۀ عبادات و انجام فرايض، همواره مسأله وحدت و يگانگى را محور اصلى و اعتقاد به توحيد و توحيد كلمه را ضرورت حيات سالم زندگى اجتماعى مى‌داند، به‌طورى كه اكثريت عبادات و احكام اسلام جنبۀ اجتماعى و گرايش به سوى جامعه و جماعت دارد و كمتر عبادتى است كه رهنمودها و زمينه‌هاى تحقق جامعۀ عدالت‌گستر اسلام را در مضمون و محتواى خويش مطرح نكند.
آيات و روايات حج، نماز جمعه و جماعت، خمس و زكات و ديگر عبادات و فرايض اسلامى مشحون از يك هماهنگى و حركت جمعى در جامعه اسلامى است كه زمينه‌هاى تجرّدگرايى و تفرقه را نابود كرده و گرايش‌هاى گروهى و ملى در وحدت جامعه را فراهم ساخته است، به‌طورى كه حتى در بيان جملات و كلمات و واژه‌هاى آيات، صيغۀ جمع و كثرت بر صيغه مفرد ترجيح داده شده است. اصولاً بينش جهانى اسلام و مدنى‌الطبع بودن خلقت انسان در اساس آفرينش، بهترين الگو و چهارچوب وحدت‌گرايى و اشتراك مساعى در امور مسلمين است. قرآن كريم در صيغۀ دعوت عام و جهانى مردم به سوى كعبۀ معشوق و كانون امنيت و وحدت مسلمين مى‌فرمايد:
وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالاً وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ 1
اى پيامبر جهانى اسلام، دعوت و