45طواف كنندگان صحيح است؟ و آيا منظور از الاقربُ فالاقرب، پشت مقام است مطلقاً يا منظور جايى است كه صفوف طائفان به پايان مى‌رسد؟ طبيعى است كه در گذشته اين مشكل نبوده است و اگر بوده، ناشى از تجمّع نمازگزاران در پشت مقام بوده، نه طائفان.
با بررسى رواياتى كه دربارۀ اين دو مسألۀ مشكل‌آفرين وجود دارد، بهتر مى‌توانيم در اين زمينه سخن بگوييم و با مراجعه به كتابهاى روايى و فقهى و تعمّق در روايات، به اين نتيجه مى‌رسيم كه روايات محدود كنندۀ مطاف بين مقام و خانه، از استحكام كافى و لازم برخوردار نيستند و فقها فقط «بنابر قول مشهور» چنين فتوايى داده‌اند و شخصيتهايى از فقهاى معاصر، مطاف را گسترده‌تر از فاصله بين مقام و بيت دانسته‌اند.
نسبت به نماز طواف نيز آنچه از مجموع روايات استفاده مى‌شود، اين است كه جهت مقام، ملاك است و لزوماً واجب نيست با زور و بر هم زدنِ طواف ديگران، نماز را بدون فاصله يا با نزديكى هر چه بيشتر (در بين صفوف طواف كنندگان) در پشت مقام خواند.
اينك، با توجه به روايات و فتاواى فقها به بررسى اين دو مسأله مى‌پردازيم كه اولاً، حدّ مطاف كجاست؟ و ثانياً، آيا لازم است كه نماز در پشت مقام، با فاصله اندك و حتّى در صفوف طائفان باشد، يا نماز در سمت و جهتى كه مقام قرار دارد، كافى است و روا نيست كه در بين صفوف طائفان نماز خوانده شود؟
بديهى است كه اين بررسى فقهى، زمينه‌اى است براى تحقيق و تعمّق در اين دو مسألۀ مهم و در عمل، هر كس تابع مرجع تقليد و مجتهد مقلَّد خويش است.
قبل از بررسى اقوال و روايات اين دو مسأله، نگاهى تاريخى به جايگاه اصلى مقام ابراهيم داريم، تا تكليف حكمى كه بر اين موضوع بار مى‌شود، روشن گردد.
جايگاه اصلى مقام ابراهيم
در قرآن كريم در دو مورد از «مقام ابراهيم» همراه با «بيت‌اللّٰه» ياد شده است.
در يك مورد، حكم نماز ذكر شده:
واتخذوا من مقام ابراهيم مصلّىٰ 1و در مورد ديگر، مقام به عنوان آيتى از آيات خدا معرفى شده است و به گونه‌اى مكان اصلى مقام نيز بيان گرديده: إنّ اوّل بيت وضع للنّاس للّذى ببكّة مباركاً وهدى للعالمين فيه آيات بيّنات مقام ابراهيم 2؛ اولين