17جلوه‌گر گرديد؛ و سرانجام اين وقوف به نزول آيۀ «اِكمال» در غديرِ خم انجاميد، و در بيابانى سوزان و توان‌گير يعنى منطقۀ غدير خم، سروش الهى قلب آن حضرت را سرشار از رضا و خوشنودى مى‌ساخت از اين كه خلافت و امامت و رهبرى كسى را پس از خود به مردم خاطر نشان گرديد كه بايد او را به حكم آيۀ مباهله شخص پيامبر اكرم - صلى اللّٰه عليه وآله وسلم - و خود او و ادامه دهندۀ وجود آن حضرت بر شمرده عرفات، فرجامش معرفت مقام ارجمند اميرالمؤمنين على - عليه السلام - بود كه در غدير خم صريحاً به مردم اعلام شد كه: اليوم اكملت لكم دينكم و أتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام ديناً» 1: هم اكنون دين و آيين شما را با اعلام خلافت و امامت اميرالمؤمنين على - عليه السلام -، به كمال خود نائل ساختم، و نعمتم را بر شما بى كم و كاست ارزانى داشتم، و اسلام را - به عنوان دين و آيين و رهنمود دهندۀ راه و رسم صحيح زندگانى - براى شما پسند نموده، و با شناساندن كسى كه راهم را ادامه مى‌دهد، راضى و دلخوش، قريباً شما را ترك مى گويم.
- وقوف در عرفات را نبايد ركودى در ادامۀ مراسم حج پنداشت؛ اين وقوف گويا بدين منظور كه مبدأ دو وقوف ديگر است لازم به نظر مى‌رسد تا حاجيان درخود بينديشند، بينديشند و فكر خود را در اوضاع گذشته خويش به كار اندازند، گذشته‌اى كه سرشار از تجارب و نتايج و بازدهى‌هاى مرغوب و يا نامرغوب بوده، پيشينۀ احوال خود را از نظر بگذرانند، و محصول مساعى و تحركهاى پيشين خود را از نظر بازدهى ارزيابى كنند كه به چه ارمغانى براى انسانيت آنان بارور گرديد؛ آيا در مبادلۀ كالاى عمر خويش، متاعى را براى كمال خويش دريافت كردند كه در اين مبادله و سوداگراى زيان ديدند و يا نفعى عايد خود ساختند؟ و از اين رهگذر بتوانند آينده‌اى بهتر را براى زندگانى خود برنامه ريزى كنند، و شناختى بهينه‌تر از گذشته در بارۀ خويشتن به هم رسانند، در همين پايگاه همواره به ياد خدا باشند تا خدا در آينده آنها را از ياد نبرد. اگر در گذشته چون به ياد خدا نبوده‌اند و مآلاً خويشتن را به دست فراموشى سپردند هم اكنون به مدد ياد كردن خدا خويشتن را باز شناسند. بنابراين چنين وقوفى سرشار از پويايى در تفكر و انديشه است كه اگر درست انجام گيرد به تحركى بس شگرف در زندگانى بارور مى‌گردد كه به خود سازى و بازسازى بناء شخصيت انسانى او