17و آنرا مالك نَبوَد از آدميان. و مجاهد همين گفت.
- ابن زيد گفت: براى آنكه قديم است؛ و قديم «عتيق» بُوَد و ديرينه در عتْق و قِدَم او آن است كه «هُوَ أوّلُ بيتٍ وُضِعَ للنّاس» و يقال: «سيفٌ عتيقٌ و دينارٌ عتيقٌ» .
- بعضى دگر گفتند: براى آنكه بر خداىْ، كريم است «لكرمِ أمّته على اللّٰه، و العِتقُ، الكرم» . عتق، كَرَم باشد. من قولِهِمْ:
«فَرَسٌ عتيقٌ» أى كريمٌ» .
- و امام باقر - ع - گفت: براى آنكه آزاد بود در ايام طوفان نوح؛ چون همۀ جهان غرق شد» .
بنابراين «بيت عتيق» مظهر هر گونه آزاديها و رهايى‌ها و آسيب ناپذيريها و داراى سابقه‌اى ديرينه و ريشه‌دار تا زمان حضرتِ آدم - ع - است؛ طواف بر گرد چنين بيتى بايد امتى آزاده و آسيب ناپذير را سازمان دهى كند، و بايد از حقيقت نهفتۀ در اين بيت براى رهايى از يوغ استعمار و استدمار الهام گيرد؛ بايد اين امّت به گونه‌اى سامان يابد كه هيچ قدرت و نيرويى حتّى خيالِ تجاوز به حريمش را در سر نپروراند، و هرگز نتواند ضعف و زبونى او را موجب گردد. بايد اين طواف را با توجه به هدفى كه در آن وجود دارد و نكات و لطائفى كه بيت و كعبه حامِل آنها است برگزار كرد، صرفاً گردش و چرخش فيزيكى نباشد، بُعدهاى متنافر يكى را بايد در هر گامى كه به هنگام طواف نهاده مى‌شود در مدّ نظر گرفته و آنرا در محيط انديشۀ خود زنده كرد.
اسلام امتى را درخواست مى‌كند كه تسلط نا پذيراند «لن يَجعَل‌اللّٰه للكافرين على المؤمنين سبيلاً» 1. چرا ما با داشتن چنين رموز و نكات و سمبلهاى گويا و سازنده در جهانِ اسلام، شاهد بردگىِ حتى دولتمردانِ آن باشيم، دولتمردانى كه عبيد و بردگانى مزدرسان به اربابانِ خود هستند. واقعاً شرم آور است امتهاى اسلام با داشتن ثروتهاى سرشار رو و زير زمينى بدينسان كه مى‌دانيم در فقر و ضعف وزبونى به سر مى‌برند، و با داشتن «بيت عتيق» و آزاد و آزادى بخش، اين چنين در استيصالِ ساختۀ استعمارِ استدمارپيشه بازندگانىِ اسف‌آورى سر و كار داشته باشد.
بارى، فيض كاشانى مى‌گويد:
«ونيز بايد بداند طوافِ برخوردار از شرافت و كرامت، همان طوافِ قلب در پيشگاه حضرتِ ربوبى است، و خانۀ خدا يعنى كعبه نمونه و مظهرى است پديدار در عالم مُلك براى حضرت ربوبى كه چون در