8اقتصادى بر بعض ملت‌هاى مسلمان و كشتارهاى لبنان و فلسطين و بوسنى و كشمير و چچنستان و افغانستان و غيره از سوى ديگر، شاهد بارز وجود اين دوگونه تهديد در محيطهاى اسلامى است.
حج، آن شط هميشه جارى و آن عطيۀ بى‌زوال الهى است كه مسلمانان تا ابد مى‌توانند غبار رنج و مرارت و آلودگى و بيمارى خود را در آن بسترند و به كمك اين ذخيرۀ ابدى، هر دو نوع آسيب پذير را در همۀ زمانها از خود دور سازند.
در حج، عنصر تقوا و ذكر و حضور و خشوع و توجه به حق متعال، متكفل مقابله با تهديد اول است و عنصر تجمع و وحدت و احساس عظمت و قدرت در امت بزرگ اسلامى، كه حج مظهر آن است، عهده‌دار مقابله با تهديد دوم.
هر چه اين دو جنبه در حج تقويت شود، مصونيت و مقاومت افراد و جامعه‌هاى اسلامى در مقابل آن دو گونه تهديد، بيشتر خواهد شد و هرگاه يكى از اين دو جنبه يا هر دو، ضعيف يا منتفى گردد، به همان نسبت امت اسلامى، چه افرادش و چه ملت‌ها و كشورهايش، آسيب‌پذيرتر مى‌گردند.
در متون شرع مقدس اسلام و در نص قرآن كريم، به هر دو جنبۀ حج تصريح شده و براى چشم‌هاى بينا و دلهاى باانصاف، جاى ترديد گذاشته نشده است.
در كنار فرمان: «فاذكروا اللّٰه كذكركم آباءكم أو أشدّ ذكراً.» دستور: «وأذان من اللّٰه و رسوله الى الناس يوم الحجّ الأكبر أنّ اللّٰه برىء من المشركين و رسوله.» آمده، و هماهنگ با كريمۀ حكمت‌آميز: «لن ينال اللّٰه لحومها ولادماؤها ولكن يناله التّقوى منكم كذلك سخّرها لكم لتكبروا اللّٰه على ما هدٰيكم و بَشّرالمحسنين» آهنگ اميد بخش: «ليشهدوا منافع لهم» نازل گرديده است.
هر توصيه و تبليغ و كوشش براى كمرنگ كردن يا كنار گذاشتن هر يك از اين دو جنبه، مقابله با آيات و فرامين قرآن كريم است. هيچ خسارتى براى امت اسلامى، سنگين‌تر از آن نيست كه تعاليم و رهنمودهاى اسلام كه ذخيره‌هاى حياتى ابدى براى مسلمانان و همۀ بشريّت است، دستخوش غفلت وجهالت رهبران‌دينى وسياسى‌آنان گرددو مجال بهره‌مندى مردم از آن، سلب شود.
حج يكى از اين ذخيره‌هاى ابدى است و بر همۀ مسلمين واجب است كه آن را بهتر شناخته و بيشتر مورد بهره‌بردارى امت اسلامى قرار دهند. 1پى‌نوشتها: