27شمارۀ 91 ملاحظه كرديد) چهار شرط نايب؛ يعنى بلوغ، عقل، اسلام و ايمان مورد بررسى قرار گرفت و در اين شماره، سه شرط ديگر؛ يعنى بر عهده نداشتن حج واجب ديگر، آگاهى به اعمال و احكام حج و عدم معذوريت نايب و در شمارۀ بعد، مسئلۀ صرورت نايب مورد بررسى فقهى قرار مى گيرد.
كليد واژه ها: نيابت، نيابت تبرّعى، نيابت استيجارى، نايب، شرايط، حج و عمره.
5) حج واجب بر عهده نداشته باشد
يعنى نايب نبايد حج واجب (اعم از حَجّة الاسلام، حج نذرى، حج اجاره‌اى و حجى كه سال قبل فاسد شده) كه مضيق به همان سال است، بر عهده داشته باشد.
اين مطلب، در دو مقام قابل بحث و بررسى است؛ اول از جهت جواز عمل و صحت حجى كه نايب انجام مى‌دهد. دوم؛ از جهت استحقاق اجرت و حق العملى كه نايب از منوب عنه و يا از وصى و يا وارث او مى‌گيرد.
مقام اول: در بارۀ جواز عمل و صحت حج
در اين مطلب، سه نظريه از فقهاى عظام شيعه نقل شده است:
1. اكثر قريب به اتفاق فقها معتقدند اگركسى حج واجب مضيق (به همان سال) برذمّه داشته باشد، نمى‌تواند نايب ديگرى شود واگر مرتكب چنين عملى شود، حج او باطل است (محقق حلّى، دوم، 1408ق. ، ج1، ص168 ؛ علامه حلّى، 1413ق. ، ج4، ص341 ؛ شهيد ثانى، اول، 1413ق. ج2، ص153؛ صاحب جواهر، سوم، 1367ش. ج71، ص328 و ص363 ؛ موسوى عاملى، اول، 1411ق. ج7، ص88 ؛ محقق كركى، دوم، 1414ق. ج3، ص109).
دليل آنان روايات متعددى است كه در اين باب وجود دارد؛ از جمله دو صحيحۀ زير كه از امام جعفر صادق(ع) نقل گرديده است:
* صحيحۀ سعيدبن عبدالله اعرج:
«عَنْ سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَعْرَجِ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ الله(ع) عَنِ الصَّرُورَةِ، أَ يَحُجُّ عَنِ الْمَيِّتِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ إِذَا لَمْ يَجِدِ الصَّرُورَةُ مَا يَحُجُّ بِهِ، فَإِنْ كَانَ لَهُ مَالٌ فَلَيْسَ لَهُ ذَلِكَ حَتَّي يَحُجَّ مِنْ مَالِهِ...» (حرّ عاملى، اول، 1409ق. ، ج11، ص172)
اين حديث از جهت سند، صحيح و بلا اشكال است. از جهت دلالت، جملۀ
«إِذَا لَمْ يَجِدِ الصَّرُورَةُ مَا يَحُجُّ بِهِ» و همچنين جملۀ
«فَلَيْسَ لَهُ ذَلِكَ حَتَّي يَحُجَّ مِنْ مَالِهِ» دلالت دارند بر اين كه هرگاه كسى حج واجب بر ذمه داشته باشد، نمى‌تواند نايب ديگرى شود.