47پس چگونه بر او حلق واجب است؟ ! اگر ما به وجوب حلق قائل شويم، تنها در صورت امكان و عدم حرج قائل مى شويم، نه در صورت مشقت و حرج شديد. افزون بر آن، حلق در مفروض سؤال، مستلزم خروج خون است، پس چگونه امام به حلقى امر مى كند كه مستلزم خون آمدن است. ¹

پاسخ آيت الله داماد: ايشان در توجيه اين روايت گفته است: مراد از «عدم قدرت» عدم قدرتى است كه به اندازۀ رفع كنندۀ تكليف نمى رسد و از اين جهت، امام (ع) در صروره، حكم به حلق كرده است. ²

7. حسنه يا صحيحۀ معاويۀ بن عمار:

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ الله (ع) قَالَ: يَنْبَغِي لِلصَّرُورَةِ أَنْ يَحْلِقَ وَ إِنْ كَانَ قَدْ حَجَّ فَإِنْ شَاءَ قَصَّرَ وَ إِنْ شَاءَ حَلَقَ، قَالَ: وَ إِذَا لَبَّدَ شَعْرَهُ أَوْ عَقَصَهُ فَإِنَّ عَلَيْهِ الْحَلْقَ وَ لَيْسَ لَهُ التَّقْصِيرُ» . ³

«امام صادق (ع) فرمود: بر صروره شايسته است كه حلق كند و اگر [حاجى] حج انجام داده، اگر خواست تقصير كند و اگر خواست حلق كند. فرمود: و اگر موى سر خود را [با چيزى مانند عسل] جمع كرده يا موى سرش را بسته است، حلق بر او [لازم] است و بر او تقصير نيست.»

8. صحيحه معاويۀ بن عمار:

«الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ الله (ع) قَالَ: يَنْبَغِي لِلصَّرُورَةِ. . .» . ⁴

سند حديث : هر يك از اين روايت با هر دو سند، صحيحه است، به ويژه سند دوم، همانگونه كه بيان شد.

بررسى دلالت حديث : به نظر برخى از بزرگان، اين روايت بر وجوب حلق دلالت دارد؛ زيرا گرچه در صدر روايت، كلمۀ «ينبغى» آمده، ليكن با توجه به عبارت بعدى روشن مى شود كه اين كلمه بر وجوب دلالت دارد؛ زيرا در برابر صروره، براى كسى كه حج انجام داده، تخيير ميان قصر و حلق را بيان مى كند. حال، با توجه به تفصيل ميان صروره و كسى كه حج گزارده، روشن مى شود كه صروره مختار نيست؛ زيرا اگر صروره مختار بود تفصيل ميان صروره و غير صروره وجهى نداشت؛ زيرا براى غير صروره حلق مستحب است وحلق به اختيار اوست. ⁵