547. درك مى‌كند وقوف اختيارى را از مشعر، بدون اينكه وقوف را در عرفه درك كرده باشد.

8. درك مى‌كند وقوف اضطرارى را فقط از عرفه.

9. درك مى‌كند وقوف اضطرارى را فقط از مشعر.

با توجه به دو مقدمه‌اى كه آورديم، مى‌توان گفت: هر كس معذور باشد و دو وقوف را درك نكند بلكه فقط درك كند وقوف اضطرارى مشعر را، حج او صحيح است؛ به عبارت ديگر، هر كس كه ممكن نباشد براى او درك دو وقوف، به جز وقوف اضطرارى از مشعر، پس حج او صحيح است. همچنين هر معذورى كه درك كند وقوف اضطرارى را از مشعر، حج را درك كرده است. منظور از عذر؛ اعم است از عذر خارجى، مانند بيمارى، شدت سرما يا گرما، حبس شدن و. . . اين عذرها يا به دليل ندانستن و جهل به موضوع است، مثل اين كه روز غير عرفه را گمان كند كه روز عرفه است و يا ممكن است جهل به حكم داشته است.

همچنين ممكن است شخص موضوع حكم يا خود حكم را فراموش كرده باشد. براى اثبات همۀ مواردى كه ذكر شد، مى‌توان به حديث صحيحۀ حلبى استناد كرد كه امام (ع) فرمودند: «پس خداوند عذر بندهاش را مى‌پذيرد.» ¹

مدارك و مستندات قاعده

روايات فراوانى دليل بر اين مطلب است كه اگر حاجى پيش از طلوع خورشيد مشعر را درك كند، حج او صحيح و كامل است. روايات وارده را مى‌توان به دو گروه تقسيم كرد:

روايات گروه اول، در خصوص درك وقوف اضطرارى مشعرالحرام

1. صحيحۀ جميل بن درّاج از امام جعفر صادق (ع) :

«كسى كه مشعر را درك كند در روز عيد قربان، قبل از زوال خورشيد، حج را درك كرده است.» ²

2. حسنۀ جميل از امام صادق (ع) :

«كسى كه مشعرالحرام را روز عيد قربان، قبل از طلوع خورشيد درك كند، حج را درك كرده است.» ³