54
بررسى جمع عرفى بين دو روايت
براى جمع عرفى ميان دو روايتِ «محمد بن مسلم» و «صحيحۀ حلبى» چند راه در ادامه ذكر مى‌شود:
راه حل نخست
شايد بتوان اين دو روايت را بدينگونه جمع كردكه حديث محمد بن مسلم را حمل بر حال عدم ضرورت و عدم ازدحام نمود و روايت صحيحۀ حلبى را حمل بر حالت ضرورت و ازدحام طواف كنندگان كرد.
راه حل دوم
مرحوم آيت الله فاضل لنكرانى در بيان راه جمعى بين اين دو روايت آورده است: روايت صحيحۀ حلبى، نسبت به طواف خارج از حدّ در حالت «اختيار» ، مجمل بوده و داراى اضطراب متن است؛ زيرا در روايت آمده است، «مَا أُحِبُّ ذَلِكَ» و «فَلاَ تَفْعَلْهُ» و از طرف ديگر آمده است: «مَا أَرَى بِهِ بَأْساً» . از اين روايت نمى‌توان به روشنى حكم حالت اختيار را فهميد، ولى حكم حالت «ضرورت» بهطور قطع و يقين از آن استفاده مى‌شود كه بر جواز دلالت دارد؛ به ويژه هرگاه ازدحام جمعيت طواف كننده نيز وجود داشته باشد.
بنابراين، روايت صحيحۀ حلبى «مخصّص» روايت محمد بن مسلم بوده و نتيجۀ اين تخصيص اين است كه محمد بن مسلم حكم مسأله در صورت «اختيار» را بيان كرده و صحيحۀ حلبى، حكم مسأله در صورت «اضطرار» را. 1با تفاوت اندكى، مشابه جمع فوق، در كلام مرحوم آيت‌الله محقق داماد آمده است: با لسان بيان حكم وضعى در روايت محمدبن مسلم كه بر عدم جواز و بطلان طواف خارج از مقام دلالت دارد. اينگونه بين دو روايت جمع مى‌شود كه در روايت صحيحۀ حلبى كلمۀ «مَا أُحِبُّ» كه ظهور بر كراهت و نفى محبوبيت دارد، حمل بر منع و تحريم مى‌شود. 2