62يكى از ارزش‌هاى متعالى در اسلام، جهاد در راه خدا است كه هر مسلمانى آرزو دارد در معركه جهاد شركت نموده، به فوز و فيض شهادت نايل شود و از پاداش‌هاى فراوانى كه قرآن كريم براى مجاهدان برشمرده، بهره‌مند گردد. اما از آنجا كه اين توفيق براى همه ميسّر نمى‌شود، امام (ع) حج را به عنوان جانشين جهاد براى ناتوانان بر شمرد.
نتيجه و جمع بندى
نهج البلاغه كه يادگار ارزشمند كارشناس اعلاى جهان و انسان و دين شناس كامل، مولاى متقيان على (ع) است، در ضمن تبيين تعاليم و آموزه‌هاى هستى شناسانه و دين شناسانه و تربيت انسان و معارف عرفانى و اخلاقى پرشمار ديگر، بيانات كوتاه و نغزى در بارۀ اسرار و معارف حج ارائه كرده كه اهم آن‌ها عبارت‌اند از:
1. فريضۀ جهت‌بخش،
2. شوق و بى قرارى در برابر خداوند،
3. فروتنى در برابر عظمت خداوند،
4. گوش‌هاى شنوا و دل‌هاى بيدار دعوت‌شدگان،
5. گام در جاى پاى پيام آوران الهى و جريان‌هاى توحيدى،
6. شباهت جويى به فرشتگان،
7. تجارت سودآور و آمرزشگاه الهى،
8. پرچم در اهتزاز اسلام،
9. پناهگاه پناه جويان،
10. تقويت دين،
11. زدودن فقر،
12. آزمايش و اختبار
13. جهاد ضعيفان.
پى‌نوشت‌ها:
1. آل عمران: 61
2. نهج البلاغه، خطبه 23
3. پيام امام اميرالمؤمنين7، آيت الله مكارم شيرازى و همكاران، ج1، سوم، دارالكتب الاسلاميه، 1384، ص 254
4. نهج البلاغه خطبه اوّل.
5. همان.
6. همان.
7. همان.
8. حج: 27
9. تفسير نورالثقلين، ج3، ص 488، ح74
10. شرح نهج البلاغه (مرحوم خويى) ، ج2، ص249؛ بحار الانوار، ج96، ص187
11. نهج البلاغه، خطبه اوّل.
12. شرح نهج البلاغه (مرحوم خويى) ، ج2، ص252