72براى نمونه، در سال گذشته، در غروب عرفات و در آن غوغاى قيامت‌گونه، زائرى در حال سوار شدن به اتوبوس، ميان دو اتوبوس تحت فشار شديد قرار مى‌گيرد و فوت مى‌كند. تصور كنيد در آن لحظه چه فضايى بر كاروان حاكم مى‌شود. در اين لحظات پراضطراب، روحانى بايد با استفاده از فنون ارتباط در موقعيت‌هاى دشوار سعى كند به منظور آرام كردن كاروان، با حالتى از حزنِ آميخته با آرامش با حاجيان سخن بگويد و ضمن همدردى با آنان، به آن‌ها دلدارى بدهد؛ مثلاً بگويد: «عزيزان من! اين فرد كه ميهمان خدا بود و خداى متعال قبل از اتمام حجش او را پذيرفت. . .» نه اين كه بگوييم: «تقصير مدير نالايق است!» يا «زائر بى‌احتياطى كرده است!» بايد بدانيم در اين موقعيت دنبال مقصر گشتن نه‌تنها دردى را درمان نمى‌كند، بلكه فقط مشكل را پيچيده‌تر و حلّ آن را سخت‌تر مى‌كند؛ اما اگر روحانى با اين فنون آشنا باشد و بداند چه سخنى را با چه واژه‌اى و با چه لحن و شيوه‌اى بيان كند، مى‌تواند بر اين آتش اضطراب و دلهره آب سرد آرامش بريزد. برخى اقداماتى كه در موقعيت دشوار به روحانى كمك مى‌كنند، بتواند با ديگران ارتباط برقرار كند و آن‌ها را آرام كند عبارت‌اند از:
1. اصلاح باورهاى شناختى خود.
2. خودآرام‌سازى.
3. پذيرش واقعيت.
4. حفظ آرامش محيط.
5. آرام صحبت كردن.
6. دعوت طرف مقابل به آرامش.
7. نداشتن حالت دفاعى.
8. رعايت مهارت‌هاى ارتباطى.
9. آشنايى با مهارت حل مسأله و به كار بستن آن.
3. مهارت‌هاى آموزشى و اطلاع‌رسانى
بى‌گمان، از مهم‌ترين وظايف روحانيون، تدريس احكام و معارف دينى است. بدين روى، بايستى آن‌ها با روش‌هاى جديد آموزشى و انتقال مفاهيم آشنا باشند.
بر اين اساس، روحانى كاروان بايد مهارت‌هاى آموزشى و اطلاع‌رسانى - كه عبارت است از مجموعه شيوه‌ها و تكنيك‌هايى كه موجب انتقال بهتر پيام و افزايش يادگيرى در فراگيران مى‌شود - را بياموزد.
اهميت آگاهى از اين مهارت‌ها در آن است كه علاوه بر اين‌كه دريافت آموزش صحيح و آگاهى از مسائل دينى، حق حجاج است كه بايد به درستى ادا شود، تسلّط بر مهارت‌هاى آموزشى و اطلاع‌رسانى، زمان آموزش را كاهش و كيفيت يادگيرى را افزايش مى‌دهد. در نتيجه مى‌توان با صرف وقت و انرژى كمتر، آگاهى و رفتار مطلوب‌ترى را در حجاج به وجود آورد.
اهداف
مهم‌ترين اهداف آشنايى با مهارت‌هاى آموزشى و اطلاع‌رسانى به قرار زير مى‌باشد:
1. دريافت صحيح و كامل پيام‌هاى آموزشى توسط حجاج و پيشگيرى از برداشت ناقص و نادرست آنان از مطالب ارائه شده.
2. انجام درست مناسك و اعمال حج و ساير رفتارهاى مورد انتظار.
3. پيشگيرى از شايعات، اخبار نادرست و رفتارهاى نامناسب با اطلاع‌رسانى صحيح و به موقع.
4. كاهش مشكلات روحانى در طول سفر و حين اعمال حج.
5. افزايش همكارى و صميميت ميان روحانى و زائران.
سرفصل‌ها
مباحث و موضوعاتى كه براى كسب اين مهارت، بايد مورد بحث و تمرين رفتارى قرار گيرند، به شرح زير است:
1. اهميت آموزش صحيح و اطلاع‌رسانى دقيق.
2. ويژگى‌هاى متون آموزشى و پيام‌هاى اطلاعاتى.
3. شرايط لازم براى دريافت آموزش و انتقال پيام.