21
بررسى
همانطور كه پيش‌ترگفته شد، اهل‌سنت تنها سه روايت از عايشه به عنوان دليل نقل كرده‌اند كه علامۀ حلّى برخى از آن‌ها را در كتاب تذكرۀ الفقها آورده است. ولى فقهاى بزرگوار، اين دسته از روايات را معتبر ندانسته‌اند. بنابراين، قول نخست كه مى‌گويد: حجر اسماعيل - تمام يا جزئى از آن - از بيت مى‌باشد، بى‌پايه و دليل است؛ زيرا اوّلا: جز چند روايت كه عايشه نقل كرده، دليل ديگرى بر اين مطلب وجود ندارد. ثانياً - با دلايل و رواياتى از اهل‌بيت (عليهم السلام) كه در قول دوّم خواهيم آورد، در تعارض مى‌باشند.
پيروان نظري دوّم، يا قول مشهور
مشهور ميان فقهاى اماميه آن است كه حجر اسماعيل - نه تمام و نه بخشى ازآن - جزو كعبه نيست. فقهايى چون صاحب جواهر،11 صاحب مدارك،12وآيت الله فاضل13 و. . . به اين مسأله تصريح كرده‌اند.
دلايل
سه گروه از روايات بر اين نظريه اقامه شده و آن را به اثبات رسانده است:
*الف - رواياتى كه با صراحت مى گويند، حجر اسماعيل جزو خانه نيست:
1. صحيحۀ معاويۀ بن عمار
«مُحَمَّدُبْنَ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِبْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَبْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ‌بْنِ سَعيدٍ عَنْ فَضَالَةَبْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَبْنِ عَمَّارٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللهِ (ع) عَنِ الْحِجْرِ أَمِنَ الْبَيْتِ هُوَ أَوْ فِيهِ شَيْءٌ مِنَ البَيْتِ؟ فَقَالَ: لا، وَلا قُلامَةُ ظُفُرٍ وَلكِنَّ إِسْمَاعِيلَ دَفَنَ أُمَّهُ فِيهِ فَكَرِهَ أَنْ يُوطَأَ فَجَعَلَ عَلَيْهِ حِجْراً وَ فِيهِ قُبُورُ أَنْبِيَاءَ» .14
«معاويۀ بن عمار گويد: از امام صادق (ع) پرسيدم: آيا حجر جزو خانه است يا چيزى از خانه در آن واقع شده است؟ فرمود: نه جزو خانه است و نه چيزى از خانه به اندازه سر ناخن، در آن است. بلكه اسماعيل مادر خود را در آن دفن كرد و خوش نداشت قبر مادرش زير پاى طواف كنندگان قرار گيرد. پس اطراف آن را ديوار كشيد و همچنين آنجا قبور پيامبران مى‌باشد.»
2. صحيحۀ زراره
«وَ عَنْهُ عَنِ الحَسَنِ‌بْنِ فَضَّالٍ وَ عَبْدِالله الْحَجَّالِ جَميعاً عَنْ ثَعْلَبَةبْنِ مَيْمُونٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِالله (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الحِجْرِ، هَلْ فِيهِ شَيءٌ مِنَ البَيْتِ؟ فَقَالَ لا، وَلا قُلامَة ظفُرٍ» .15
«زراره گويد: از امام صادق (ع) پرسيدم: آيا چيزى از خانۀ خدا در حجر واقع شده است؟ فرمود: نه و نه حتى به اندازۀ يك سر ناخن.
3. قَالَ
: وَ رُوي أَنَّ فِيهِ قُبُورَ الانْبِيَاء (عليهم السلام) وَ مَا فِي الْحِجْرِ شَيْءٌ مِنَ البَيْتِ وَ لا قُلامَة ظُفُر» .16
«روايت شده كه در حجر، قبور پيامبران (عليهم السلام) است. نه چيزى از حجر جزو كعبه قرار گرفته و نه به اندازۀ سرانگشتى از خانه در حجر واقع شده است.»
نتيجه
روايت معاويه و زراره تصريح دارند كه حجر جزو خانۀ خدا نيست و حتى به اندازه سر ناخن از كعبه در آن واقع نشده است. تعبير «لا» در روايت؛ يعنى نه تمام حجر و نه قسمتى از آن، جزو كعبه نيست و تعبير «لاقلامۀ ظُفر» تأكيد بر آن است كه حتى سر ناخن از حجر اسماعيل جزو خانۀ خدا واقع نشده است.