49استفاده‌هاى خوبى ممكن بود برده شود، ولى ايشان دچار نقاهت و فشارهاى فكرى بودند. اطرافيان عاقل و صالح ايشان هم در اقليت بودند. . . .
. . . اختلاف دربارۀ ماه و تكليف فردا، مهم‌ترين مطلبى است كه در ميان حجّاج ايرانى مورد بحث است؛ در اين بين، گفتند كه حجّاج مجاور ما كه از اهل جبال لبنان و شيعه مذهب‌اند، مى‌گويند:
شب جمعه هلال را در لبنان ديده‌ايم. از مدعيان رؤيت كه دو نفر مرد كامل بودند، دعوت كرديم بيايند و شهادت بدهند. چند نفر از علماى اصفهان و شهرهاى ديگر نيز آمدند تا شهادت آنها را بشنوند! آقاى اصفهانى، با زبان عربىِ شكسته و لهجۀ اصفهانى، اين دو نفر را سؤال پيچ كرد؛ كدام سمت مشرق و چقدر از افق بالا بود؟ شاخكهاى ماه كدام طرف بود؟ ! يكى از دو نفر از ميدان در رفت اما ديگرى مقاومت كرد و سؤالات را جواب گفت.
فعلاً اختلاف بين پنج شنبه و جمعه است.
يكى از اهل علم پرسيد: شما چه خواهيد كرد؟ گفتم: به عقيدۀ شما تكليف چيست؟ گفت: وقتى كه ماه براى ما و از طريق خودمان ثابت نشده، فردا نهم است. اگر بتوانيم بايد هر دو موقف را درك كنيم؛ فردا بعد از ظهر عرفات را و فردا شب مشعر را و اگر نتوانستيم، يكى از دو موقف را. بنابراين، بايد تا پيش از طلوع آفتاب، مشعر را فردا شب درك نماييم. گفتم: من چنين كارى نخواهم كرد؛ چون نه اجتهاد اين كار را لازم مى‌داند و نه تقليد!
مسألۀ اختلاف ماه در حج، از مسائلِ تازه در آمده است! پس از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله امسال هزار و سيصد و هفتاد و دومين 1بارى است كه مسلمانها براى فريضۀ حج در اين سرزمين جمع شده‌اند. جز در اين سالهاى اخير، دربارۀ اختلاف ماه؛ چه در زمان ائمه و چه پس از آن، در ميان مسلمانان هيچ بحثى پيش آمده؟ با آن همه اختلافات