21است؟ فرمود: اما شرطى كه با آنان كرده اين است كه فرمود: . . . الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومٰاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاٰ رَفَثَ وَ لاٰ فُسُوقَ وَ لاٰ جِدٰالَ فِي الْحَجِّ. . . و اما شرطى را كه براى مردم پذيرفته اين است كه فرمود: . . . فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاٰ إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلاٰ إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقىٰ. . . فرمود: «شخصى‌كه به شرط خدا وفاكند» از حج برمى‌گردد بدون اين‌كه گناهى بر ذمۀ او باشد. ¹

نيز نك‍: فلسفۀ حج

«هر گاه مُحرم شدى برتو است كه: تقواى الهى را رعايت كنى و زياد ذكر خدا بگويى و سخن كم گويى جز سخن حق؛ زيرا از تماميت و كمال حج و عمره اين است كه انسان زبانش را جز از سخن حق باز بدارد.

شرايط حج كامل

انجام تمام واجبات و مناسك، و پرهيز از تمام محرمات، از شرايط حج كامل:

وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ. . . . بقره: 196

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه در تفسير آيۀ فوق فرمود: مقصود از اتمام حج و عمره، اين است كه به‌طور كامل واجبات را ادا نمايد و از چيزهايى كه مُحرم بايد بپرهيزد (محرمات) ، پرهيز كند. ²

ديدار و ملاقات با امام (واجب الاطاعه و معصوم) ، از شرايط كمال و اتمام حج:

وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلّٰهِ. . . . بقره: 196

امام باقر عليه السلام فرمود: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ» ؛ «اتمام و كمال حج، ملاقات كردن با امام (معصوم) است.» ³

مراقبت از زبان و پرهيز از سخنان بيهوده و باطل در حال احرام و موسم حج، از شرايط حج كامل:

وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلّٰهِ. . . الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومٰاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاٰ رَفَثَ وَ لاٰ فُسُوقَ وَ لاٰ جِدٰالَ فِي الْحَجِّ. . . . بقره: 197 - 196

از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «هر گاه مُحرم شدى برتو است كه: تقواى