37به شهادت رسيدند و يا با تن مجروح برگشتند. از جملۀ اين شهدا، حمزۀ سيد الشهدا است. او به هنگام حركت عرض كرد:
«يٰا رَسُول اللّٰه، وَالَّذي اَنْزَلَ عَلَيكَ الكِتابَ لُنُجادِلَنَّهُمْ» 1
«اى پيامبر خدا، سوگند به خدايى كه قرآن را بر تو فرستاد، در مقابل دشمن تا آخرين نفس مبارزۀ سختى خواهيم كرد.»
شهادت حمزه و رؤياى رسول خدا صلى الله عليه و آله
رسول خدا به هنگام عزيمت به احد، خطاب به يارانش فرمود: «من در شب گذشته، در عالم خواب ديدم كه گاوى نزد من ذبح گرديد و قبضۀ شمشيرم شكست. تعبير من از اين خواب اين است كه گروهى از يارانم كشته مى‌شوند و يك نفر هم از اهل بيت من به شهادت مى‌رسد؛ «اَمّا الْبَقَرُ فَهِيَ نٰاسٌ مِن اَصحابي يُقَتَلُونَ وَ اَمّا الثلمُ الذي رَأيتُهُ في ذُبٰابِ سَيفي فَهُوَ رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَيتي يُقْتَل» 2
و در بعضى از روايات به جاى «رَجُلٌ مِنٌ اَهٌل بَيْتي» ، «رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتي» آمده است.
شهادت با دهان روزه
واقدى مى‌نويسد: «وَ يُقالُ كٰانَ حَمْزةُ يَومَ الْجُمعةِ صٰائِماً وَ يَوم السَّبت صٰائماً فلاقاهُمْ وَ هُو صٰائِم» 3«مورخان نوشته‌اند: حمزه روز جمعه، يك روز قبل از جنگ، و روز شنبه كه جنگ واقع شد، روزه‌دار بود و با دهان روزه با دشمن مواجه گرديد و به شهادت رسيد.»
چگونگى شهادت حمزه عليه السلام
گرچه حضرت حمزه به دست غلامى شقى، به نام وحشىِ حبشى به شهادت رسيد ليكن در انجام اين جنايت هولناك، او را دو نفر تشويق و ترغيب نمود و در واقع در اجراى اين عمل فجيع، دو عامل نقش اساسى را ايفا نمودند:
1 - جُبير بن مُطعِم
ابن ابى الحديد در اين باره مى‌گويد:
«وَكاٰنَ حَمْزَةُ بْن عَبدِالْمُطَّلِب مغامراً غَشَمْشَماً لايَبْصُر اَمٰامَهُ» ؛ «حمزةبن عبدالمطلب بسيار نترس و جسور بود و در جنگ‌ها پيش پاى خود را نمى‌ديد.» سپس مى‌گويد: در جريان جنگ احد، جبربن مطعم به غلام خويش وحشى چنين گفت: