17مى‌شود و مطلب به درازا مى‌كشد و ذكر بعضى از خواسته‌ها نيز تخصيص بدون مخصّص مى‌شود، بنابر اين حذف مفعول ابلغ است.

ولى در آيۀ بعدى، كلمۀ «حسنه» بهترين تعبير است و جنبۀ شمول دارد و لذا قرآن گفته است: . . . رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً. . . ¹

وَاذْكُرُوا اللّٰهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنْ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ.

«و در روزهاى معيّن خدا را ياد كنيد و ذكر خدا بگوييد (روزهاى 11 و 12 و 13 ماه ذى‌حجّه) و هر كه دو روز پيشى جويد و يا تأخير كند و باز ايستد و متّقى باشد، گناهى بر او نيست و از خدا پروا داشته باشيد و بدانيد كه شما به سوى او محشور خواهيد شد (بازگشت خواهيد كرد) .»

در اين آيه خداى بزرگ، دستور داده است كه ختم مراسم حجّ بايد همراه با ذكر خدا و تقوا باشد؛ يعنى خدا را در روزهاى معيّنى، كه در اصطلاح ايّام تشريق نام دارد و واقعاً روشنى بخش روح و جان انسان است - و عبارت از روزهاى 11، 12 و 13 ماهِ ذى‌حجّه است، ياد كنيد؛ يعنى به ياد خدا باشيد و ذكر او را بر زبان جارى سازيد.

ايّام تشريق هم اسم با مُسمّايى است؛ زيرا اين ايّام روشنى بخش جان و روح انسان‌هاست و چه بسا انسان‌هايى كه در پرتو اين مراسمِ عالى و ياد خدا بودن، روح وروانشان روشن گردد.

بخش پايانى آيۀ . . . وَاتَّقُوا اللّٰهَ. . . در واقع تحريض و تشويقى است بر ملازم بودن تقوا؛ يعنى خداوند در ضمن گفته است:

اى انسانى كه آمدى و رنج سفر بر خود هموار كردى، سعى كن كه تقوا را پيشۀ خود سازى و با روحى پاك، در آينده از ارتكابِ گناهان اجتناب كنى.

خداوند خواسته است بدين وسيله حج گزاران داراى روحى پاك از آلودگى‌ها شوند و «اتَّقُوا اللّٰهَ» را شعار خود سازند. ²فاضلِ مقداد در بحث از آيۀ 203 سورۀ بقره نوشته است: ³منظور از «ايّام» ، ايّام تشريق مى‌باشد كه عبارت از 11 ذى‌حجّه ( \يوم القرّ) و 12