23واذا تشعّبت القبائل وانقطعت الوسائل، قالوا: «شعبان» .
واذا حرّ الفضاء ورمضت الرّمضاء، قالوا: «رمضان» .
واذا ارتفع التّراب وكثر الذّباب وشالت الإبل الأذباب، قالوا: «شوّال» .
واذا رأوا التّجار قعدوا من الأسفار والمماليك والأحرار، قالوا: «ذوالقعدة» .
واذا قصدوا الحجّ من كلّ فجّ ووجّ وكثر العجّ والثّجّ، قالوا: «ذوالحجّة» .
«پاره‌اى از علما دربارۀ معانى و مفاهيم نامهاى ماهها سخن به ميان آورده، گفته‌اند:
وقتى عربها بزرگان را ديدار مى‌كردند، و آنان را مى‌ديدند، از عاداتِ خود دست مى‌نهادند و غارت‌ها را تحريم مى‌كردند، چنين ماهى را «محرم» مى‌گفتند.
و آنگاه كه بيمارى ميان آنها رو به گسترش مى‌نهاد، و اركان وجودشان سست مى‌شد، و رنگ آنان زرد مى‌گشت؛ نام «صفر» را براى اين ماه گزين كردند.
وقتى گلها و رياحين، روييدن آغاز مى‌كرد، و بوستانها سبز و خرم مى‌گشت بدانها «ربيعين» (دو ربيع) يعنى دو بهار مى‌گفتند [ كه همان «ربيع الأوّل» و «ربيع الثانى» است ] .
وزمانى كه بر وميوه‌ها كاستى‌مى‌گرفت، و هوا رو به سردى مى‌گذارد، و آبها منجمد مى‌شد «جماديين» [ يعنى جمادى الأولى» و «جمادى الآخره» اش ] مى‌ناميدند.
و به گاهى كه درياها موّاج مى‌شد، و رودها به جريان مى‌افتاد، و درختان رشد ونمو مى‌كردند و بزرگ و گُشْن مى‌گشتند، آن را «رجب» نام نهادند. [ از رسول خدا - صلى اللّٰه عليه وآله وسلم - روايت شده: رجب جويى‌است در بهشت، شيرين و از برف سفيدتر، هر كه در اين ماه روزه دارد از آن جويش آب دهند، از اين سبب ماه مذكور را «رجب» نام كردند ]
و ايامى كه قبائل از هم مى‌پراكندند و وسائل و وسائط ارتباط از هم مى‌گسست، آن ايام را به ماه «شعبان» موسوم مى‌داشتند.
و ايّامى كه هوا گرم مى‌شد، و ريگزارها و سنگستانها داغ مى‌گشت، و كف پاها را مى‌سوزاند، نام و عنوان «رمضان» را بر آن نهادند [ معناى «رمض» سوختن است.
و چون ماه صيام، گناهان را مى‌سوزاند؛ از اين رو به اين اسم، مسمىٰ گشت. . . و شايد كه به وقت وضعِ اين اسم، ماه صيام در شدّت گرما بوده است. رمضان را معناى سنگِ گرم نيز مى‌باشد، و از سنگ گرم، پاى روندگان مى‌سوزد ] .
و زمانى كه گرد و غبار در فضا خيزش گرفته و هوا غبارآلود مى‌گشت، و مگسان رو به ازدياد و فزونى مى‌گذاشتند، و شتران دُمهاى خود را بالا گرفته و برمى‌افراشتند، بدان «شوال» مى‌گفتند. [ در غياث اللغات آمده: وجه تسميه، آن كه در اين ماه عرب سير و شكار مى‌كردند و از خانه‌هاى خود بيرون مى‌رفتند. مشتق از شول كه مصدر