15حيوانات ديگر و گرنه آن عقوبت و كيفر نبود بلكه يك حيوانى است در طول انسان؛ يعنى ميمون انسان‌نما، خوك انسان‌نما، گرگ انسان‌نما و سگ انسان‌نما و مانند آن.
مطلب ديگر آن است كه: در جريان حج، ذات اقدس اله فرمود: «فيه ايات بيّنات»4. گرچه در بسيارى از موارد مراد از آيه، اصل و علامت است ولى دربارۀ حج فرمود:
«اٰيات بيّنات» . آيات فراوانى در مسأله حج است. زائران بيت‌اللّٰه در حج نشانه‌هاى زيادى مى‌بينند. گاهى كسى نه به قصد حج يا عمره، بلكه به قصد تجارت به مكه و مدينه مى‌رود. آن آيات تكوينى مثل آسمان و زمين و خصوصيتهاى جوّى، فضايى، اقليمى و مانند آن براى همه است.
اما يك سلسله دستورات به عنوان مناسك حج است كه عدّه زيادى از راه دور و نزديك آنجا سر مى‌سايند.
در خود حج، آيات الهى است، كعبه جزء آيات الهى است. حجرالأسود، جزء آيات الهى است. مقام ابراهيم جزء آيات الهى است. اينكه سرزمين غير ذى زرع به جايى برسد كه:
«فاجعَل اَفئدَةً مِن النّاس تهوى اليهم»5. دلهاى عده‌اى مشتاقانه علاقه‌مند به كعبه و زيارت خانۀ خدا و حرم خداست، جزء آيات الهى است. . . البته اين نيازى به شرح جداگانه دارد.
غَفَرَاللّٰه لنا ولكم والسّلام عليكم و رحمةاللّٰه و بركاته.
قم 1371 هجرى شمسى