29مبنا، محتوا فرق مى‌كند، زائران، خدمتگزاران و كارگزارانش هم فرق مى‌كند.
جمله‌اى در رابطه با محتواى حج عرض مى‌كنم و سخنم را پايان مى‌دهم.
محتواى حج ابراهيمى از تَلْبِيه گرفته تا رَمْى جَمَرات با حج غيرابراهيمى متفاوت است. از ديدگاه امام، تمام اعمال، حركات و سكنات حج، محتواى خاص، زنده، آموزنده و حركت آفرين خودش را دارد و زائر وقتى مى‌گويد: «لبيّكَ اللّٰهُمَّ لَبَّيْك، لَبَّيْكَ لاٰ شَريكَ لك لبيك، . . .» زمانى صادقانه و حقيقى است كه گويندۀ لبّيك، نداى حق را به گوش جان بشنود و به دعوت «اللّٰه» تعالٰى پاسخ مثبت دهد.
مسأله، مسألۀ حضور در محضر است. لبيك را كسى مى‌تواند بگويد كه احساس حضور كند، شما هيچوقت در داخل اتاق دربسته كه كسى نيست و مخاطبى حضور ندارد، نمى‌گوئيد «بله» ! . بله، به كسى مى‌گوئيد كه حضور دارد و شما را صدا مى‌زند، صدا و دعوت او را بصورت شهود مى‌بينيد و مى‌شنويد: مسأله، مسألۀ حضور در محضر است و مشاهدۀ جمال محبوب، گوئى كه گوينده در اين محضر از خود بى‌خود شده است.
خدايا! آيا مى‌شود براى يك لحظه هم كه شده معناى حقيقى حج را و معناى حقيقى احرام را و مفهوم لبيك را درك كنيم؟
امام عزيز بگونه‌اى تصوير مى‌كند كه گوئى گويندۀ لبّيك در محضر خدا از خود بى‌خود شده و در جوار او، دعوت را تكرار مى‌كند و به دنبالش سلب شريك، به معناى مطلق آن مى‌نمايد؛ يعنى خدايا من مطلقاً براى تو شريك قائل نيستم، من هوسم را، هوايم را فداى تو مى‌كنم، من دست از طاغوتها و طاغوتچه‌ها برداشته‌ام، فقط به تو پاسخ مثبت مى‌دهم؛ همانطور كه امام صادق - ع - در آن حديث منسوب به آن حضرت فرمود:
«وَ اَحْرِم عَن كلّ شَىء يَمْنَعُكَ مِن ذِكِر اللّٰهِ وَ يَحْجُبُكَ عَن طاعَتِهِ» .
«موقعى‌كه مى‌خواهى احرام ببندى، احرام از غير خدا ببند.»
«كلّما شَغَلك عَنِ اللّٰهِ هُوَ صَنَمُك» .
«هر چه براى تو دلبستگى ايجاد كرده بت تو است» .