50 استدلال به روايات منسوخ شستن پاها

دوّمين احتمال كه مى تواند سبب اختلاف اماميه و اهل سنّت در مسح پا باشد، سنّت پيامبر(ص) است كه در حيات شريفشان به شستن پاها امركردند.

گفتنى است كه اين احتمال هم منتفى است؛ چرا كه اين سنّت و عمل پيامبر قبل از نزول آيۀ وضو ¹بوده كه در آخرين سورۀ نازل شده به آن حضرت آمده است؛ به عبارت ساده تر، گفته مى‌شود اين سنّت رسول الله با آيۀ قرآن نسخ شده و حكم منسوخ نيز لازم الترك است.

همچنين نمى‌شود گفت احتمال دارد كه آيۀ وضو منسوخ و ناسخى داشته است؛ چرا كه آيۀ ياد شده در آخرين سورۀ نازل شده آمده است؛ سوره اى كه احكام و شرايع، اعمّ از حلال و حرام و واجب و... در آن سوره بيان شده است.

شاهد نسخ اين سنّت نبوى روايت ابن جرير از انس است كه مى گويد: «قرآن به مسح پاها به هنگام وضو حكم كرد در حالى كه سنّت شستن بود.» ²

همچنين است روايت ابن عباس: «مردم در وضو پاى خود را مى شويند، در حالى كه در قرآن چيزى را جز مسح پاها نمى يابم.» ³

با توجه به آنچه گذشت، واضح گرديد كه اگرچه شستن پاها سنّت و عمل پيامبر بوده، امّا بعد از نزول آيه - كه ظهور آن در لزوم مسح است - عمل به سنّت جايگاهى ندارد.

ترويج شستن پاها

سوّمين احتمال در ريشۀ اختلاف فريقين، مى تواند ترويج حاكمان دينى برشستن پاها هنگام وضو باشد و از آنجا كه مردم آن زمان، بيشتر پا برهنه بودند، اين فرهنگ را مى پذيرفتند.

مطلبى كه در ذيل بيان مى‌كنيم، مى تواند مؤيد اين مدّعا باشد:

«ابن جرير از حُميد روايت مى‌كند كه: موسى بن انس گفت: اى ابا حمزه، حجّاج در اهواز خطبه اى ايراد كرد و طى آن از وضو ياد نمود و آن گاه آيۀ وضو را تلاوت كرده، گفت:

هيچ جاى انسان كثيف تر از پاهاى او نيست. پس زير و رو و پاشنۀ آن ها را بشويد!

انس گفت: خدا راست فرمود و حجّاج دروغ گفت: خداوند فرموده است: سرها و پاها را مسح كنيد. موسى بن انس گفت: چنين بود كه هرگاه انس مى‌خواست پاهايش را مسح كند آن‌ها را تر مى‌كرد.» ⁴