49
2. مسح پاها
وظيفۀ مكلف در مورد مسح پاها نزد فريقين
يكى ديگر از موارد اختلاف اماميه و عامّه در وضو، وظيفۀ مكلّف دربارۀ پاها است كه برخى مسح وعدّه‌اى ديگر غَسل را واجب مى د انند.
از آنجا كه در تاريخچۀ موضوع بيان كرديم و گذشت كه اين اختلاف در زمان خليفۀ سوّم يعنى عثمان بن عفان ظهور پيدا كرد، حال برآنيم علّت اين اختلاف كه حدود بيست سال بعد از رحلت پيامبر(ص) به وقوع پيوسته را بررسى كنيم:
منشأ اختلاف
اختلاف قرائت؛ پرواضح است كه در دوران بعد از رحلت پيامبر(ص) يكى از مباحث روز، اختلاف قرائت قرّاء در تلاوت قرآن كريم بوده است كه اين اختلاف قرائت گاهى سبب تغيير معنا و شايد در برخى موارد تماما به عكس شدن مفهوم مى گرديد؛ آيۀ شريفۀ وضو (يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذٰا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاٰةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ ، وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرٰافِقِ ، وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ ، وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ ) نيز از اين اختلاف قرائت مستثنى نبوده و در اعراب كلمۀ «أَرْجُلَكُمْ» اختلاف وجود داشته است.
عده‌اى همچون، ابن كثير مكّى، ابو جعفر مدنى و... كلمۀ «أَرْجُلَكُمْ» را عطف بر «رُءُوسِكُمْ» گرفته و در نتيجه، آن‌را «أَرْجُلِكُمْ» به كسر لام قرائت كردند كه بنابراين، مسح بر پاها واجب مى شود. 1
امّا عدّه‌اى ديگر همچون؛ ابن عامر، اعمش، كسائى و.... كلمۀ أرجلكم را عطف بر «وُجُوهَكُمْ» در جملۀ (فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ ، وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرٰافِقِ ) گرفته اند و در نتيجه آن‌را به فتح لام قرائت كردند كه بنابراين شستن پاها واجب مى شود. 2همانطور كه قرائت غير مشهورى مبنى بر رفع نيز وجود دارد. 3
ممكن است اين گونه تصوّر شود كه ريشۀ اختلاف فريقين در مورد پاها، اختلاف قرائت باشد، امّا اين احتمال باطل است؛ چرا كه آنچه با ادبيات عرب سازش داشته و هنگام تلاوت اين آيه به ذهن مى‌رسد، اين است كه «أَرْجُلَكُمْ» عطف بر «بِرُءُوسِكُمْ» است؛ خواه با جرّ خوانده شود و يا با نصب و دريافت از آيه دو غَسْل و دو مسح خواهد بود.