57
ورود به عرفات
در عرفات ابتدا به مسجد خَيف درآمديم كه نزديك بازار منا و ذبح‌گاه حضرت اسماعيل (ع) بود و آن مسجد به قدرى وسيع بود كه قريب ده هزار نفر جا مى‌گرفت. مردم از عرب و عجم، از قافله‌هاى مختلف و با مذاهب گوناگون به آن مسجد مى‌آمدند و نماز مى‌خواندند و مى‌رفتند و ازدحام جمعيت در آن مسجد زياد بود. پس از آن، خيمۀ جناب شيخ و همراهان در صحراى عرفات زده شد و ايشان در آن فرود آمدند.
تعداد حاجيان در آن دوره
مشهور است كه در اين زمان (سال 956 هجرى) ششصد هزار نفر در عرفات جمع مى‌شوند. (صفحۀ 285 از نسخه)
مراسم روز عرفه
در روز عرفه نماز ظهر و عصر جمع خوانده شد. همچنين نماز مغرب و عشاء. وقوف در عرفات نيز فرض است و اگر كسى بتواند قبل از غروب آفتاب خود را به آن سرزمين برساند مى‌تواند حج را در آن سال به جاى آورد. عصر روز عرفه بود كه در صحراى عرفات زمزمۀ دل نواز دعا و مناجات حاجيان آرامشى خاص بر روح و جان مى‌افكند و جناب شيخ نيز با گروهى از همراهان در گوشه‌اى از آن سرزمين پر معنى به دعا مشغول بود.
مشعر و منا و اعمال حجّ
شب هنگام بعد از گذر از مزدلفه وارد مشعر الحرام شده و روز ديگر در منا رمى جمرات و ديگر اعمال حجّ همچون ساير حاجيان به جاى آورده شد، و بعد از دو روز براى انجام بقيه اعمال حجّ، به مكّه و مسجد الحرام بازگشتيم و بعد از آن، قافله بار ديگر رهسپار مدينه منوّره شد و بعد از يك توقّف سه روزه در آن شهر مقدس، راهى شام شد. شريفى شرح اين سفر را با اين اشعار به پايان مى برد: