50يا عمرۀ مفرده يا حج قِران و اِفراد، حلق يا تقصير نكرده بودند. پس آيۀ شريفه براى بيان حكم حج وارد شده و بدون شك كسانى كه با پيامبر (ص) در آن سال، حج بجا آوردند، حجشان صروره بود؛ زيرا قبل از آن، حج بجا نياورده بودند. با اين حال، خداى سبحان آنان را ميان حلق و تقصير مخير نمود. بنابراين، مفاد آيه اين است كه شما پس از مناسك حج، در حالى كه برخى حلق و برخى تقصير كرديد، داخل مسجد الحرام مى شويد. 1
بررسى : دربارۀ اين استدلال، نخست دو مسأله بايد بررسى شود؛ الف: آنكه آيا آن سال يا سال بعد، مسلمانان حج بجا آوردند تا اين آيه منطبق بر آن باشد يا نه؟ ب: آنكه حال بودن «مُحَلِّقِينَ رُؤُسَكُمْ وَ مُقَصِّرِينَ» براى «لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ» به چه معناست؟
دربارۀ مسألۀ اول، وقتى به تاريخ و تفاسير مى نگريم، مى بينيم پيامبر خدا (ص) در خواب ديدند كه مسلمانان وارد مسجد الحرام مى شوند، در حاليكه حلق يا تقصير كرده ا ند و به مسلمانان نيز خبر دادند و همراه با تعدادى از مسلمانان سوى مكه رفتند، ليكن مشركان از ورود ايشان ممانعت نمودند و صلح حديبيه را نوشتند كه يكى از مواد آن اين بود كه سال بعد براى عمره روند. در اين هنگام منافقان گفتند: ما نه وارد مسجد الحرام شديم و نه حلق و تقصير كرديم. در اين هنگام اين آيه نازل شد و راست بودن خواب پيامبر (ص) و تحقّق آن را خبر داد. در سال بعد، پيامبر و مسلمانانى كه در عمرۀ پيشين بودند، وارد مسجد الحرام شدند و عمره انجام دادند كه به «عمرة القضاء» معروف شد. 2
بنابراين، اين آيه مربوط به عمره بوده و ربطى به حج نداشته است و بر اساس روايات و به اتفاق فقها، در عمره حلق واجب نيست بلكه افضل است؛ همانگونه كه از همين آيه، از جهت تقديم حلق بر تقصير نيز استفاده مى شود.
محقق نراقى گويد: «يتخيّر في العمرة المفردة، بين الحلق و التقصير، بلا خلاف كما قيل، و الحلق أفضل» . 3از اين رو، نمى توان از اين آيه براى اثبات تخيير براى حلق در مناسك حج استدلال نمود و آيه موضوعاً از بحث خارج است.
دربارۀ مسألۀ دوم و حال بودنِ «مُحَلِّقِينَ» و «مُقَصِّرِينَ» براى «لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ» وجه مناسب آن است كه اين دو حال مقدره هستند. 4حال مقدره به حال مستقبل گفته مى شود كه معناى آن پس از وقوع معناى عامل آن، تحقق مى يابد؛ مانند «ادخلوا المسجد سامعين المحاضرة» ؛ «وارد مسجد شويد در حالى كه به گفت وگو گوش مى دهيد.» 5بنابراين، زمان «حلق» و «تقصير» پس از زمان دخول به مسجد الحرام است. اين وجه بسيار متناسب با شأن نزول و تحقق اين آيه است. 6
با مطالبى كه ذكر شد، اشكال مرحوم علامه حلى نيز پاسخ داده مى شود؛ به اين بيان كه آيه مربوط به حلق و تقصير در حج نيست، تا احتمال تفصيل ميان افراد پيش آيد؛ بلكه مربوط به عمره مفرده است