73در صورت درستى هر دو فرضيه، قدمت بنا، اجازۀ اجراى برخى از بازسازى‌ها بر روى ساختمان را در هر دو زمان مى‌دهد؛ از جمله، آنچه كه شيخ جعفر محبوبه از كتاب فارسى «تاريخ نادرى» - كه آن را ترجمه كرده‌ام - نقل مى‌كند:
رضيه سلطان بيگم، دختر مرحوم شاه حسين كه همسر نادر شاه بود، دو هزار نادرى به ساختمان مسجد جامع - كه در كنار قبر سر امام حسين (ع) قرار داشت - كمك كرد.
و نقل كرده است كه اين كار در سال 1156هجرى، يعنى سال طلاكارى گنبد شريف انجام شد. و نيز مى‌گويد: در دورۀ سلطان عبدالحميد عثمانى ديوارهاى مسجد الرأس رنگ‌آميزى شد و منبرى از سنگ مرمر در آن كار گذاشتند و به اهل سنّت اختصاص يافت. پس از فروپاشى حكومت عثمانى، كار بر روى آن متوقف شد. سپس دولت به آبادانى و بازسازى آن اقدام كرد.8
پس از گذشت اين فاصلۀ زمانى و روند طولانى ساخت اين مسجدِ مقدس - كه دست‌كم چهار قرن و شايد هشت قرن به طول انجاميد و با همۀ اصلاحات و تغييراتى كه بر روى آن انجام شده بود - نزديك آن رفتم و دريافتم ع‌كه تنها يك سوم شمالى آن ناتمام است. دربارۀ بقيۀ بنا، در كتاب «ماضى النجف» آمده است:
پنج متر از ساختمان مسجد تخريب و به خيابان پيرامون حرم مطهّر افزوده شد و برخى از ستون‌ع‌هاى آن فرو ريخت و آن مقدار كه خراب شده بود، با همان سبك معمارى پيشين بازسازى گرديد.9
شنيدم آيت‌الله العظمى ميرزا محمد حسين نائينى و پس از ايشان آيت‌الله العظمى سيدجمال‌الدين هاشمى گلپايگانى و بعد از وى فرزندش آيت‌الله سيدمحمد جمال هاشمى، امام جماعت اين مسجد بوده‌ع‌اند. پس از سيدمحمد جمال هاشمى، فرزند فاضلش علامه سيد هاشم هاشمى عهده‌دار اين مسؤوليت بود؛ اما حكومت صدام، ايشان را دستگير و تبعيد كرد. بدين ترتيب مسجد براى چندين سال بسته و متروك ماند. مرجع بزرگ و عالى‌ع‌قدر، آيت‌الله العظمى سيدمحسن طباطبايى در اين مسجد درس خارج مى‌گفت و در اين اواخر، آيت‌الله العظمى شهيد محمد صادق صدر اين مسجد را مكانى براى تدريس قرار داده بود و صبح و عصر در آن تدريس داشت. سرانجام در سال 1426هجرى تخريب و بازسازى اين مسجد به پايان رسيد و هم‌اكنون داخل طرح بزرگ توسعۀ رواق مقدس قرار دارد.
پى‌نوشت‌ها
1. جعفر الشيخ باقر آل محبوبه، ماضي‌النجف و حاضرها، ، ج اول، ص 103.
2. محمد حرزالدين، معارف‌الرجال، ج 3، ص 242.
3. همان، ص 243.
4. مجلسى، بحارالأنوار، ج 45، ص 178.
5. معارف‌الرجال، ج3، ص 241.
6. همان، پاورقى اول.
7. ماضي‌النجف و حاضرها، ج اول، ص 104.
8. همان، ص 103.
9. همان، پاورقى 2.
اين متن برگرفته از سايت آستان مقدس امير مؤمنان عليه السلام است كه توسط آقاى محسن سلامى ترجمه شده است.